Fabrikanten die we missen – Sparta

Grootste Nederlandse motormerk

Wie een beetje thuis is in de motor- en bromfietswereld kan op zijn vingers natellen dat de titel van deze aflevering voor de hand ligt. Met meer dan 150 modellen fietsen, bromfietsen en ander gemotoriseerd vervoer was Sparta in 1965 de grootste leverancier. De meeste Sparta-modellen waren natuurlijk ‘brommers’ of, toen het woord nog niet bestond ‘rijwielen met hulpmotor’.

Het merk Sparta en de naam Sparta Rijwielfabriek bestaan al sinds respectievelijk 1905 en 1908 en waren toen in handen van de firma Reuvers. Deze namen werden in 1917 overgenomen door de firma Verbeek & Schakel, gevestigd in Apeldoorn. In eerste instantie werden er fietsen verkocht, die het bedrijf voor een groot deel uit Duitsland haalde en van een eigen merk voorzag, met Sparta als A-merk. In 1921 stortte Verbeek & Schakel zich voor het eerst op de motorfiets als importeur van Amerikaanse Iver Johnson-motoren. Het avontuur was blijkbaar van korte duur en het jaar erop probeerde Verbeek & Schakel een landelijk dekkend netwerk van fietsendealers op te zetten.

Dit ging goed en in 1927, toen alleen Leendert Schakel was overgebleven, bouwde het bedrijf op het landgoed Driehuis met de villa Clarenbeek een nieuw magazijn en kantoor.

In 1931 begon Leendert Schakel met de productie van lichte motorfietsen met 74cc- en 98cc-Sachs-motorblokken. Dezelfde blokken werden ook in bakfietsen en motorcarriers gebruikt. De zwaardere motoren met 148cc- en 200cc-Villiers-blokken die in het midden van de jaren dertig vanuit Engeland werden ingevoerd, waren waarschijnlijk complete machines, maar ook die blokjes werden in Sparta-motortransportfietsen gemonteerd. Dit waren specifiek producten voor de zakelijke markt en ze werden veel gebruikt door allerhande straatventers.

Bromfietsen

Na de Tweede Wereldoorlog pakte Sparta de draad weer op. Het hoogtepunt van de Sparta-motorfietsen waren de door Jan Wilke ontworpen modellen met telescoopvoorvork en aan de achterzijde plunjervering. Deze machines werden aangedreven door 125cc- en 200cc-motorblokken van Villiers. Het vlaggenschip van Sparta was de 250cc-tweecilinder-Victoria. Dit model met een zijspan reed mee in de rally Luik-Monaco.

Fabrikanten die we missen: Henderson

In 1958 stopte de productie van motorfietsen, omdat het niet meer rendabel was. De brommer werd echter populairder dan ooit en Sparta verkocht zijn producten over vrijwel de hele wereld. De absolute topper daarbij was de verpleegstersbrommer.

In 1978 probeerde Sparta weer bromfietsen te slijten door met het NGK-Sparta-team mee te doen aan het WK wegrace. De eerste race was tijdens de TT op Assen met een door Piet Plompen getuned Kreidler-blok met een aangepast carter in een door Henk van Kessel gemaakt frame. De naam Sparta was het enige wat aan de fabriek refereerde. Toen de Apeldoornse fabriek in 1980 met racen stopte, hield Van Kessel de 50cc-machine en doopte die om tot X-16. Brommers waren, mede door de invoering van de helmplicht, geen ‘handel’ meer en dus ging Sparta weer (innovatieve) fietsen maken.

Nog geen zeldzaamheid

Officieel hoeven we Sparta niet te missen, want het merk bestaat nog steeds als onderdeel van de Accell Group, het moederbedrijf van Batavus. Sparta is ook niet ten onder gegaan aan gebrekkige of te dure producten, maar aan twee opeenvolgende directeuren die uitsluitend hun zakken wilden vullen, waardoor het bedrijf in de rode cijfers kwam. En ook al maakte Sparta zelf geen motorblokken, in Apeldoorn stond wel degelijk een Nederlandse motorenfabriek die zoveel heeft geproduceerd dat een Sparta-motor (nog) geen zeldzaamheid is. Dat de Spartamette wereldwijd het synoniem werd voor de snorfiets is nog een mooie bonus.

Tijdlijn

Foto’s

Tekst: Harry Corino