Walcheren: het Normandië van Nederland

Hoeveel motorreisverhalen hebben we al gewijd aan de landing in Normandië 1944, de geallieerde invasie van Europa-onder-de-Knoet-van-de-Nazis? Hun hele Atlantikwall vanaf Noord-Noorwegen tot Noord-Spanje is slechts twee keer doorbroken. In het Franse Normandië dus én in Zeeland: het Normandië van Nederland.

Na de landing in Normandië rukten de geallieerden steeds verder op om Europa te bevrijden. Hun offensief werd bemoeilijkt door steeds langere bevoorradingslijnen. Op 4 september 1944 bevrijdden ze Antwerpen, maar de Duitsers controleerden nog de Westerschelde. De geallieerden bombarderen in oktober 1944 de dijken van Walcheren en Zuid-Beveland – waardoor grote delen onder water kwamen te staan – om zo de Atlantikwall te doorbreken.

Leeuwarden: Door de weidsheid van het Friese land

Daarbij werd het dorp Westkappele bijna compleet met de grond gelijk gemaakt. De Sint Willibrordkerk bleef gespaard, die sinds 1818 als vuurtoren dienstdeed en in ’40-’44 door de Duitsers werd gebruikt als observatie- en radarpost. Gelukkig is er nu een lift naar boven waardoor je dus zonder rode waas en een meteorietenregen van zwarte vlekken voor je ogen op zo’n vijftig meter hoogte van het uitzicht kunt genieten.

Vergeten krijgsgeschiedenis

Onder mij liggen de blauwgrijze Noordzee en de oranjedakenzee van Westkapelle, het mooie dorp waar ik graag mijn oude dag zou willen slijten, met wat toertochtjes om de week te doorbreken. Maar voor de AOW binnenrolt, moet er nog gewerkt worden en daar is niks mis mee. Zeker niet als het erom gaat om vanuit Westkapelle een vergeten stuk geschiedenis onder de wielen te nemen. Wie kan mij beter over Neerland’s Normandië vertellen dan Hans Sakkers, auteur van het boek Slag om de Schelde? Het café van Museum het Polderhuis serveert bij de koffie heerlijke appeltaart. Als je daar nou een dot slagroom bij doet, dan schuift Hans graag aan om meer te vertellen over de deze vergeten krijgsgeschiedenis, nota bene in onze eigen lage landen.

Na appeltaart-met-slagroom-en-briefing van Hans neem ik de tijd voor de expositie van Het Polderhuis, die binnen en buiten is gewijd aan de tragische en heroïsche gebeurtenissen van november 1944. Dan schop ik de moderne variant van de Liberator tot leven en tokkel ik in oostelijke richting over de duinroute, over dezelfde smalle corridor tussen zee en geïnundeerd land die de geallieerden moesten gebruiken voor hun opmars om, na de invasie in Westkapelle, Walcheren te bevrijden van het Nazi-juk.

Stichting bunkerbehoud

Op Walcheren stonden drie Duitse kustbatterijen op een rijtje langs de Westerschelde: Westkapelle, Zoutelande en Dishoek. De Zeeuwse Rivièra claimt de meeste zonuren van Nederland, met Zoutelande als hotspot. Daar komen al sinds jaar en dag Duitse badgasten op af. Bij strandopgang ’t Pauwtje staat de bunkerdeur al open. Stichting Bunkerbehoud krijgt volgens bunkerbeheerder Jan Poppe vaak bunkers naar zich toegeschoven waar gemeentes geen raad mee weten. Noblesse oblige: die knappen ze dan op en zo zorgt Bunkerbeheer in Vlissingen voor één bunker en in Zoutelande voor twee gevalletjes gewapend beton.

Eerst de manschappenbunker maar, onder aan het duin. Het ziet er zowaar zelfs ein bisschen gemütlich uit daar rond de eettafel tussen de vitrines vol wapentuig en ander historisch materiaal. Dacht ik het niet: daarna volgt in volle motorbepakking de beklimming van het duin boven Bunker Eins om Bunker Zwei te bereiken. Het uitzicht vanaf de ijzeren koepel bovenop maakt de beproeving ruimschoots goed. Uitzicht naar alle richtingen, daar heb je de vuurtoren van Westkapelle, daar de skyline van Vlissingen… die Duitsers waren bepaald niet stom om hier een observatiepost neer te zetten in het zand, onder een paar meter dikke laag beton.

Gastvrij onthaal

Gewaarschuwd door het pokketepokketen van de Amerikaanse V-twin en ingeseind via Hans Sakkers staat John Daane al op me te wachten. Geboren en getogen in het duinengebied van Dishoek kreeg John de oorlogsgeschiedenis al met de paplepel ingegoten. Van het een kwam het ander en nu beheert John een imposante collectie ‘oorlogsspullen’ en een aantal bunkers verspreid over de Dishoeker Duinen.

Ook John kan gepassioneerd vertellen over fiertsig-fieroentfiertsig en toont me buiten zijn machtig interessante bunkers en WOII-spullen ook foto’s van Duitse badgasten in zwem- of onderbroek, vrolijk lachend met Zeeuwse meiden in klederdracht. Ook damals werden de Duitsers gastvrij onthaald aan deze Zeeuwse kust.

Maar in najaar 1944 ging het er wat minder lieflijk aan toe. ‘Es ist die Invasion!’ moeten de Duitsers geroepen hebben, net als Werner Pluskat die dat een paar maanden daarvoor in Normandië óók al had geroepen.

De overgebleven bunkers in de duinen van Dishoek zijn uniek in Nederland, want hier is daadwerkelijk heftig gevochten en zijn de sporen van de strijd nog duidelijk zichtbaar, zeker als John me daarop tijdens een wandelrondleiding op wijst. Er zijn prachtige en tragische verhalen verbonden aan de ooit 22, maar nu nog 10 manschappenbunkers, de munitiebunkers, de artilleriebunkers en hospitaalbunker. Maar die bunkerverhalen kan John beter vertellen dan ik.

Bevrijdingsmuseum Zeeland

Het is een hoop gesteggel door Vlissingen, maar ik kan Uncle Beach bij de voormalige Slijkhaven niet overslaan uit respect voor de geallieerde invasiemacht die hier vanuit Terneuzen was geland. Met amfibievoertuigen kwam de troepenmacht hier op 1 november ’44 aan land, vlak onder de Oranjemolen. Het Landingsmonument staat aan de Commandoweg aan de andere kant van de dijk. Die klim wordt beloond met zicht op het monument, de scheepvaart op de Westerschelde, de Oranjemolen, een Duitse mini-U-boot achter glas, de observatiebunker VLISS 011-91, inderdaad: óók in beheer bij de mannen van Bunkerbeheer.

Via een fijne slingerweg langs het haventerrein en Fort Rammekes dreunt de V-twin Nieuwdorp binnen. Als je de AOW-leeftijd nadert, snap je soms die digitale exposities niet waarmee musea hun bezoekers denken te verblijden. Gelukkig voor jou dan: het Bevrijdingsmuseum Zeeland in Nieuwdorp puilt uit van de échte spullen in diorama’s en vitrines: soldaten in uniformen, burgers in klederdracht, aan-de-tijd-van-toen-gebonden voorwerpen, wapens en voertuigen waaronder, anders was het geen goed museum, ook een aantal Harley-Davidson Liberators en een Duits boxerzijspan.
Ook hier draait alles om de Slag om de Schelde. De imposante verzameling werd bijeengebracht door Kees Traas en wordt nu beheerd door diens zoon Stef. Wat begon met een enkele Canadese helm groeide uit tot een collectie van 40.000 stukken. Hier kijk ik langer rond dan ik voor mogelijk had gehouden met zo’n Street Glide die vanaf de parking maar blijft sirenezingen. Maar uiteindelijk kom ik via het buitenterrein, ook deel van de tentoonstelling en het tourniquetdeurtje toch weer bij mijn Liberator uit.

De Zak van Zuid-Beveland verrast me met verrassend veel hoge, bochtige dijkweggetjes, waarlangs populieren en perenbomen in het gelid staan. Ook dit gebied werd door geallieerde bombardementen hevig getroffen. Dorpen zoals Ellewoutsdijk werden geëvacueerd want die lagen direct in de vuurlinie tussen de good guys en de böse Männer.

’s Morgensvroeg op 26 oktober ’44 stapten in Terneuzen Schotse soldaten in Buffalo’s, gepantserde amfibievoertuigen. Hiermee landden ze op Zuid-Beveland. Op twee stranden met de codenamen Green Beach en Amber Beach, ten zuiden van Baarland. Vandaag de dag staan er stacaravans op een vakantiepark in plaats van Duitse manschappenbunkers.

De hoge dijk bij Green Beach was voor veel voertuigen een onneembaar obstakel, daarom werd Amber Beach de belangrijkste landingsplaats. Op de eerste invasiegolf volgden Shermantanks en nog meer soldaten. De Duitsers waren net als in Normandië verrast, maar vochten hard terug. Want het Führerbevel luidde: ‘Kapitulieren? Nie!’ Ook Hitler wist dat zijn kwade zaak verloren was als de geallieerden de haven van Antwerpen konden gebruiken.

De Harley doet waarvoor hij is gemaakt: in bedaagd tempo voortploffen door een landschap vol fruitplantages en pittoreske dorpjes in het spoor van de geallieerde commando’s. Op naar de Sloedam, toen de enige vastelandverbinding tussen Zuid-Beveland en het eiland Walcheren. Door bomkraters en Duitse greppels was de dam niet begaanbaar voor tanks en de Duitsers verdedigden hun kant van de dam hardnekkig. De dam was 1 km lang en slechts 45 meter breed. Pogingen van de geallieerde infanterie liepen steeds vast in het Duitse spervuur. Maar het Zeeuwse verzet toonde hun een sluiproute door de modder en slikken van het Sloe. Schotse Cameronians staken met rubberbootjes over en vielen de Duitsers in de rug aan. Operatie Mallard was een succes en de geallieerden konden doorstoten naar Walcheren.

Noord-Limburg: Grenzeloos toeren

Zo’n beetje heel Walcheren stond onder water, alleen een stuk grond rond Nieuwland en de smalle kuststrook van Vrouwenpolder over Domburg, Westkapelle en Dishoek naar Vlissingen bleef droog. Na de landing en verovering van Westkapelle stopte de geallieerde opmars in Domburg, de strijd was zo goed als gestreden. In Domburg staan nu monumenten voor omgekomen burgers en Belgische en Noorse commando’s. Domburg is een prachtig plaatsje, met aantrekkelijke restaurants en logiesmogelijkheden, maar ik wil terug naar Westkapelle. Op nog een keertje de expositie van Het Polderhuis op me in te laten werken, nu dat ik zelf de situatie ter plaatse in ogenschouw heb genomen.

Ha, daar steekt de Sint Willibrordtoren alweer boven de oranjepannenzee uit.

Een baantje als appeltaartbakker, historicus of bunkerverhalengids kan ik hier wel vergeten. Anderen doen dat werk veel beter dan ik. Maar is er geen vacature vrij, tegen een geringe aanvulling op mijn AOW als vuurtorenwachter?

Download de route Walcheren