Brabant is kampioen Rotondekunst. Naar het schijnt worden nergens zoveel kunstwerken op rotondes geplaatst als daar. En discussie gegarandeerd: kleuterwerk, weggegooid geld, verkapte kunstenaarssubsidie, gevaarlijk voor de verkeersveiligheid. Afijn, alle reden voor een mooie rit.
Om er meteen goed in te komen begint de tocht met een reusachtige bromtol op een rotonde aan de rand van Oosterhout. Ik stuur de motor er een rondje omheen. Het is nog rustig op de weg dus doe ik het nog een keer. Iets sneller, fijn dat rubber tegen de binnenbocht aan drukken. Om daarna een zijweg te pakken en af te stappen. Oké, een bromtol, da’s duidelijk. Maar waarom?
Hij is bedacht door Piet Hohmann, de bekendste en inmiddels overleden kunstenaar van Oosterhout. Het zou verwijzen naar het verkeer dat om de rotonde heen zoemt. Maar volgens de weduwe van de kunstenaar was Piet gewoon gefascineerd door bromtollen omdat hij die als kind elk jaar eentje kreeg van zijn peetoom.
Toertocht Friesland: Fryske frijheidsrûte
Het is in elk geval een groot, opvallend en duidelijk werk. Goed voor 8.000 kilo. Ik stap op, tik de startknop in, maak nog een rondje en rijd verder. De polder in. De omgeving is mijn achterland en eerlijk gezegd heb ik nooit zo goed naar kunst op rotondes gekeken. Insturen en een lekkere bocht maken. Meer niet.
Als ik het vestingstadje Geertruidenberg passeer – even afstappen op de prachtige markt – vink ik meteen weer twee rotondewerken af: een oud kanon én een abstract kunstwerk van Sjef Voets, dat het samengaan van Geertruidenberg, Raamsdonk en Raamsdonksveer symboliseert.
Brug over, onder de snelweg door en heerlijk over een oude dijk langs de rand van Nationaalpark De Biesbosch. Wie tijd en zin heeft kan vanuit Nieuwendijk naar het MuseumEiland rijden, dat middenin de wildernis ligt. Ik kies voor het oosten. Met iets voor Almkerk een vijf meter hoge installatie op een ruime open rotonde.
Een voorzichtig zonnetje laat de buizen en bladeren glanzen. Kijken en fantaseren. Dansende insecten, bloemzaadjes waaiend in de wind… Wat het ook precies verbeeldt, de natuur heeft er model voor gestaan. Het werk is geïnspireerd op de voortdurend wisselende wolken en landschappen in de polders van Altena.
Terwijl ik de rotonde nog even bestudeer, komt er een naked bike aan die hem in een vloeiende beweging neemt. Linksom…
Net zo geliefd
Ik rijd door een landschap dat voor de meeste mensen niet meteen aan Brabant doet denken. Geen intieme dorpen met cafés op een plein rond de kerk. Het is open land. Polders, wind, lange rijen bomen. Het is grensgebied met Zuid-Holland en Gelderland en in het verleden een streek van godsdiensttwisten tussen het protestante noorden en katholieke zuiden.
Het is er mooi motorrijden. Soms over binnendijken die uitkijken over akkers en weilanden, soms over rivierdijken boven het water. In Dussen (met kasteeltje) en Meeuwen noteer ik weer twee rotondes met een kunstwerk, waarbij die in Meeuwen het meest opvallend is. De fietsen en Olympische ringen vieren samen de rijke carrière van wielrenster Marianne Vos, die een tijd in het dorp woonde.
Ik vraag me af of Ammerzoden, dat zo meteen aan de route ligt, een monument heeft voor voormalig motorcoureur Boet van Dulmen, die samen met Wil Hartog en Jack Middelburg de ‘Grote Drie’ vormde in de jaren zeventig en tachtig. Misschien geen kampioen van het formaat Vos, maar zeker zo geliefd bij de fans door zijn topprestaties zonder fabrieksmateriaal.
De eerste Nederlandse rotondes dateren van de jaren tachtig in de vorige eeuw. Al snel kwam het idee voor kunstwerken op het middenterrein. Dat was behalve mooi, ook functioneel: iedereen snapt meteen dat je om het obstakel heen moet rijden.
Ik zou de brug naar het vestingstadje Heusden kunnen nemen, maar Ammerzoden komt dichterbij. Even voor mijn jeugdidool de grens met Gelderland over. En jawel, hij staat er stoer en vriendelijk op een sokkel. Dat het geen rotonde is, zien we even door vingers. De foto bij het monument toont zijn kenmerkende zithouding op de motor.
Ik start de Suzuki en rijd verder. Net iets vlotter dan voorheen langs een rotonde met Griekse godinnen en eentje met eieren. Het pontje over de Maas wacht. Terug naar Brabant. Er blaast een harde wind die de boot flink doet schommelen. Ik blijf op de motor zitten met beide benen aan de grond. Het water spat hoog op tegen de laadklep.
GPS-tocht Zuid-Limburg/Eifel: holle bergweggetjes en snelstromende watertjes
Spades en batsen
De navigatie stuurt me over de dijk langs Kessel, Lith en Lithoijen. De vergezichten zijn groots. Waterland met boven de kruinen van bomen een verre kerktoren. In Macharen stuit ik op een rotonde met een opvallend kunstwerk. Er steken 28 enorme spades en batsen in de grond. Ze verwijzen naar de eerste boeren die zich hier 5.000 jaar geleden vestigden om de hogere gronden rondom de Maas te bewerken. Landbouw is nog altijd belangrijk in het dorp.
Daar is Oss. Althans, het bedrijventerrein met onder meer Vos Oss, dat je ondertussen wel een instituut in motorland mag noemen. Ook REV’IT! zit in deze plaats, aan de A59. Even die stoplichtenweg overleven en dan rechtsaf naar één van de meest imposante kunstwerken die op een rotonde zijn geplaatst: een acht meter hoge os met horens.
Dat de plaatsnaam Oss niks met het dier te maken heeft maar is afgeleid van een oud Nederlandse uitdrukking voor hoger gelegen grond, doet er weinig toe. De stad heeft de os al lang omarmd als symbool en logo. En het kunstwerk is niet te missen.
Ik rijd een paar rondes over de rotonde en parkeer kort op het binnenterrein om de hoogte eens goed in me op te nemen. De kunstenaar heeft naar verluidt nog met de gedachte gespeeld om een grap uit te halen door twee ijzeren ballen onzichtbaar in de grond te laten zakken zodat het stiekem een stier zou zijn in plaats van een os…
Na dit XXL-formaat lijkt de zonnewijzer van Heesch klein, terwijl hij dat niet is. Ik rijd erlangs en steek door naar Nistelrode en het natuurgebied De Maashorst. Daar is veel voormalige landbouwgrond teruggegeven aan de natuur, rewilding zoals dat heet. Met bos, open velden, water en loslopende Europese bizons.
Reusachtige aardbeien
Vanochtend voelde de wereld om me heen nog een beetje on-Brabants, maar ondertussen rijd ik door een landschap dat je omarmt. Velden, akkers, straten van baksteen of kasseien, sloten met knotwilgen erlangs, kleine dorpen met een pleintje en een café voor een pilske. Kortom, het goede leven. Ook de langgevelboerderijen duiken op. Mooi van eenvoud.
Aan de rand van Uden stuur ik de motor plotseling over een rotonde met drie gigantische aardbeien. Rotondekunst of reclame voor de aardbeien die in deze omgeving geteeld worden? Zeg het maar. Ze zijn gemaakt in opdracht van aardbeienkwekers Jan en Birgitte van den Elzen. Zoals dat wel vaker gebeurt, hebben ze de rotonde ‘gehuurd’. Maar niet om er drie struiken, een boom en een reclamebord in de grond te zetten. Dit is het soort van twee vliegen in één klap. Mooi om naar te kijken, goede reclame voor Jan en Birgitte die het landelijke nieuws al eens haalden met de lange files voor hun aardbeien drive-in.
Het is daarna heerlijk sturen door het Brabantse land. Naar Vorstenbosch en Heeswijk-Dinther. Met molens, kloosters en cafés aan de weg. Naar het oude land rondom Kasteel Heeswijk. En verder richting Sint-Michielsgestel. Den Bosch en Eindhoven laat ik bewust links liggen. Genoeg rotondekunst te vinden, maar in het buitengebied rijdt het nu eenmaal fijner.
Rustig laat ik de motor door het Dommeldal lopen. De 95 kilometer lange rivier komt bij Borkel en Schaft vanuit België ons land binnen en stroomt verderop samen met de Aa en Dieze in de Maas. Het landschap is er fantastisch met lage natte beemden en bolle akkers. Ook telt het verschillende landgoederen. Soms nog in bedrijf. Het water is één van de dragers van het nieuwe Van Gogh Nationaal Park, dat in 2024 een officiële status heeft gekregen.
Prutswerk
Rotondekunst. Daar waren we voor onderweg. Bij Schijndel ben ik er nog een paar gepasseerd. Per ongeluk. De navigatie stuurde me de verkeerde kant op en ook dan kom je vanzelf langs rotondes waar ‘iets moois’ is neergezet. Het ene spreekt wat meer tot de verbeelding dat het andere, maar goed. En discussie is er altijd. Al was het alleen maar over de kosten die soms tot in de tienduizenden euro’s gaan.
Wie de regionale pers een beetje uitpluist, komt regelmatig het betoog van voor- en tegenstanders tegen. Geldverspilling, kinderlijk prutswerk, hoogwaardige kunst, elke cent waard, enzovoorts, enzovoorts. Rijdend op de motor maakt het allemaal niet zoveel uit. Op een rotonde ben je bezig met het zoeken naar de juiste lijn om hem zo netjes mogelijk te ronden. Zeker als hij er leeg bij ligt en je alle ruimte hebt om te spelen.
Het eindpunt is Udenhout. Bij het binnenrijden staat een niet te missen kunstwerk dat verwijst naar de vele schoorstenen van vooral steenfabrieken die in deze buurt stonden. De uiteindelijke vorm zorgde vanaf het begin voor controverse en het werk kreeg al rap een bijnaam: De pik van Udenhout. Ach, zo gaat het met veel kunst, het is maar net wat je erin wilt zien.
Download de route Toertocht Noord-Brabant: Rotondekunst
3 Lekkere stopplekken
- ’t Zwaantje, Genderen
Eén van de leukste cafés van Brabant. Al sinds 1920 uitgebaat door dezelfde familie die er een landbouwbedrijf naast heeft. Stond vroeger de gehaktbal hoog op het favorietenlijstje van bezoekers, nu is het de Van Jappeburger.
2. De Kilsdonkse Molen, Heeswijk-Dinther
Goed adres met op mooie dagen een lekker terras. Ook binnen leuk met uitzicht op het water en de rietkragen van de Aa. Hoort bij de gerestaureerde dubbelmolen die zowel op wind als water draait.
3. Theehuis ’t Haantje, Haanwijk
Aan de rand van het Bossche broek ligt dit gezellige theehuis met serre, onderdeel van landgoed Haanwijk. Onze aanrader: koffie met een Brabants worstenbroodje.
| Het Rotondologisch Genootschap |
| Er is in Nederland een Rotondologisch Genootschap dat streeft naar kunst met de hoofdletter K of naar lokale eenvoud. Twee elementen die volgens de club noodzakelijk zijn om het middeneiland interessanter te maken. Nog een aanbeveling: maak het begrijpelijk, zodat het ook ongeïnteresseerde passanten raakt. Er is werk aan de winkel, vindt het genootschap, want te vaak worden de plekken ingevuld met een rommeltje of een reclamebord van de plaatselijke middenstand. Website: rotondologie.nl |
| Het succes van de rotonde |
| De rotonde is een Engelse uitvinding uit de jaren zeventig van de vorige eeuw. Daarvoor bestonden er wel grote ronde verkeerspleinen, maar die hadden niet de functie en de verkeersregels van een rotonde. In Nederland nam met het stijgen van het aantal rotondes het aantal verkeersdoden af omdat gevaarlijke kruispunten verdwenen. Ons land telt er meer dan 5.500. |
Tekst en foto’s: Hans Avontuur
