Toertocht Friesland: door het land van de Hemel Bouwer

Het Planetarium van amateur-astronoom Eise Eisinga staat sinds vorig jaar op de Unesco Werelderfgoedlijst. Dat saaie ding van schoolreis? Ja die. Maar het is allesbehalve saai. Net als het leven van maker Eise én het motorterrein rondom zijn levenswerk. Op naar Franeker!

Ochtend in Dronryp, de geboorteplaats van Eise Eisinga. Het is nog stil als ik er na de lange aanloop over de snelweg binnenrijd. Wie denkt dat ze in Dronryp te koop lopen met hun beroemdste zoon, heeft het mis. Het geboortehuis, zijn graf en het beeld van de hobby-astronoom staan niet met grote borden aangegeven.

Nadat de navigatie me drie rondjes door het dorp laat rijden, wijst een behulpzame Friese me de juiste route: ‘Naar Eise? Dan moet je in het oude dorp zijn. Hier terug naar de grote weg, linksaf en dan een paar honderd meter verderop tussen twee herenhuizen door het laantje nemen. Is prachtig!’

1 van 15

De dame had gelijk. Een mooie route brengt me naar het deel van het dorp dat kennelijk nog ouder is dan waar ik aan het ronddwalen was. Lage huizen rondom een grasveld met de witte Salviuskerk als blikvanger. Hoewel ik langzaam rijd en mijn motor nauwelijks geluid maakt, voel ik me bijna schuldig aan het verstoren van de serene rust en stilte van deze fraaie plek.

Ik parkeer naast het beeld van Eise Eisinga. Hij kijkt open en nieuwsgierig de wereld in. Tikje brutaal misschien. Zeker niet hooghartig. Recht tegenover staat het huis waar hij op 21 februari 1744 werd geboren, bij de kerk bevindt zich zijn graf. Lesje wiki-historie: Eise is de zoon van wolkammer Jelte en zijn vrouw Hitje, was al vroeg geïnteresseerd in wis- en sterrenkunde en werd rijk dankzij de wolkammerij. Zijn eigenzinnigheid zou hem ook een boel ellende opleveren, waarover later meer.

Toertocht Walcheren, Zeeland: Let’s Go West!

Nu eerst het dorp uit. De wijde wereld in. Het plan? Een ronde in het teken van Eise Eisinga, met zijn planetarium als finish. Het begint in elk geval goed. Lekker rijden over Friese polderwegen. Ademhalen. Het terrein is bochtiger dan je van zo’n landschap met rechte kavels zou verwachten. De gps leidt me langs dorpen, boerderijen, kerkjes, vaarten en sloten. Aan de horizon ligt de stad Leeuwarden, de volgende stop. Nog even geduld, want de route maakt een omtrekkende beweging en laat me genieten van een paar fijne bochten.

Doodstraf

Als vernieuwer en man van de wetenschap en verlichting had Eise Eisinga, toen hij al vermogend en machtig was, zich aangesloten bij de patriotten. Deze beweging wilde af van de Oranjes en dat leidde uiteindelijk tot een soort kleine burgeroorlog. Lang historisch verhaal kort: de patriotten verloren en Eise ging noodgedwongen op de vlucht naar Duitsland.

Ik stuur de motor Leeuwarden in voor een koffiestop in Café De Bak. Deze bevindt zich in het voormalige huis van bewaring. Net zoals onder meer een bibliotheek en een hostel met de passende naam Alibi. Historische grond, want op de plek waar ik nu mijn koffie drink, zat Eise uiteindelijk toch nog gevangen. Hij was uitgeleverd en wachtte zijn straf af. Met dank aan goede relaties ontsnapte hij aan de doodstraf en werd hij voor vijf jaar uit Friesland verbannen. Een meevaller.

Ik stuur mijn motor door de gevangenispoort weer naar buiten. Na een klein rondje centrum laat de stad me al snel los. Binnen anderhalve minuut maakt de drukte plaats voor de totale rust. Sturen door de ruimte. Soms over rechte wegen, dan weer over een slingerende weg langs het water. Ik volg het spoor van vluchteling Eise naar het oosten. De wereld om me heen is groen van de weilanden, blauw van de hemel, wit van de wolken. Zoeken naar een fijn ritme en genieten van de combinatie rijden en kijken. De wind glijdt langs mijn gezicht.

Keerpunt is Visvliet, een klein dorp in Groningen. Daar zit een verhaal aan vast. Hier woonde Eise eerst als vluchteling en daarna tijdens zijn ballingschap. Na het overlijden van zijn eerste vrouw Pietje Jacobs, trouwde hij in Visvliet met Trijntje Eelkens Sickema. Het dorp eert zijn beroemde zoon met onder meer De Droomtocht, een route langs objecten die aan Eise herinneren zoals schaalmodellen van planeten, zonnewijzers en sterrenbeelden.

Zoveel hemel

Net als Eise keer ik vanuit Visvliet terug naar Friesland. Dwars door het noorden. Voorbij sfeervol Dokkum is het leeg, leger, leegst. Voor ons motorrijders allerminst vervelend terrein. Er is nauwelijks ander verkeer en zoveel overzicht dat je zelfs de haakse bochten scherp kunt insturen.

Helm open. In de rijwind hangt een vleugje zilte lucht van de verderop gelegen Waddenzee, die ook op de Werelderfgoedlijst staat. Heerlijk rijden. De wegen worden smaller en smaller, de luchten groter en groter. De kleigrond op het wegdek is droog en aangekoekt. Met een adventure motor geen probleem. Goed, het rijdt niet altijd even comfortabel maar zolang het niet gaat regenen is er geen gevaar voor een onverwachte schuiver.

Prachtige stapelwolken drijven op snelheid over. Met zoveel hemel boven Friesland is het misschien geen toeval dat juist hier zo’n beroemd planetarium is gebouwd. Tegenwoordig staat het noorden ook bekend om zijn donkere nachten. Bij Lauwersoog bevindt zich een internationaal erkend Dark Sky Park, een gebied met zo weinig lichtvervuiling dat je er de sterrenhemel goed kunt bestuderen. Nederland telt maar twee van zulke plekken.

Dat Eise Eisinga altijd al in planeten geïnteresseerd was, is niet per se de reden geweest dat hij zo’n ingenieus en groot planetarium heeft gebouwd. De aanleiding was, aldus de overlevering, de voorspelling van een predikant uit Bozum dat de wereld zou vergaan. Volgens hem had dit te maken met de stand van vier planeten. Het leek Eise daarom wel leuk om een sterrenhemel te bouwen waarop je op elk moment kon zien wat er precies met de planeten gebeurde. En dat liep vervolgens wat uit de hand.

Zeebodem

De route voert ondertussen langs leuke plaatjes als Burdaard met een museum over de primitieve schilder Ruurd Wiersma, ook een Fries fenomeen. Als niet opgeleide kunstenaar beschildert hij alles dat los en vast zit. Van de muren van zijn huisje tot de kolenkit en zijn instappers. Iets verderop passeer ik Bartlehiem met het beroemde bruggetje van de Elfstedentocht.

Bij het gehucht Zwarte Haan eindigt de weg aan de Waddendijk. Parkeren bij de herberg met fijn terras en daarna de dijk beklimmen. Vanaf de top is er vrij uitzicht over de Waddenzee. Het is eb. Vogels snacken op de drooggevallen zeebodem en aan de horizon liggen de contouren van Ameland en Terschelling.

GPS-tocht Noord-Brabant/Zuid-Holland: dwalen door de polders

Het lege land bevalt me. Er rijdt nauwelijks ander verkeer zodat je vaak onbezorgd de bochten kunt insturen. Het geeft een gevoel van vrijheid. Die leegte heeft natuurlijk nadelen voor wie er woont. Er zijn zorgen over de leefbaarheid, het verdwijnen van voorzieningen als winkels en openbaar vervoer. Het is de prijs die wordt betaald voor wonen in schoonheid.

Langzaam rijd ik richting Franeker. Natuurlijk staat daar het bezoek aan het planetarium op het programma. Franeker was na Leiden de tweede Nederlandse stad met een universiteit, de Academie. Eise vergaarde er de kennis van wiskunde en astronomie die nodig was om zijn planetarium te bouwen. Daarnaast had hij als succesvol ondernemer de tijd en het geld om zich op zijn project te storten.

Ik rijd het leuke stadje in met zijn grachten en historische centrum. De motor gaat op de standaard en ik loop naar Nederlands jongste aanwinst op de Werelderfgoedlijst. Het museum geeft een tijdsbeeld, vertelt over Eise en zijn tijdgenoten en uiteraard is er aandacht voor sterrenkunde.

Het hoogtepunt is natuurlijk de planetariumkamer. Hier bouwde Eise samen met zijn vader en zijn broer een model van ons zonnestelsel, althans, van de zon met daaromheen zes planeten. Hij vond het zo belangrijk dat hij er de woonkamer van zijn huis aan opofferde. Het raderwerk van houten tandwielen op de etage erboven is misschien al net zo bijzonder, want alles werkt ontzettend nauwkeurig. Sinds 1781!

Het is bijna sluitingstijd als ik naar buiten wandel. Aan de overkant van de gracht stap ik op de motor en rijd Franeker uit. Het begint te schemeren en aan het plafond boven me verschijnt een eerste ster.

Download de route Friesland

Download hier de route Friesland.

Foto’s: Hans Avontuur

1 van 10