‘Er gaat niets boven Groningen,’ zegt Bernard Stikfort graag. Om dat te bewijzen neemt hij ons geregeld mee op een thematoer door zijn provincie. Als ik denk dat zijn repertoire na al die jaren is uitgeput, heb ik het mis. Heb ik wel eens van de rijke kloostergeschiedenis in Groningen gehoord? Nee? Nou, dan maakt broeder Bernard toch een Kloostermoppenroute?
Groningen rechttoe rechtaan saai? Niet op deze toertocht. Want Groningen is niet alleen door gasgravers en kartonnagekartels vormgegeven, maar ook door monniken die vanaf de middeleeuwen dijken opwierpen langs de kronkelende kreekjes, waarop weer later Rijkswaterstaat de fijne asfaltwegen legde waarover wij nu toeren.
Bernard rijdt Varadero, Mulders Motoren in Veendam stelt een Africa Twin ter beschikking. Als onze Honda’s de N366 afslaan duiken we in een fascinerend stuk Groningse geschiedenis. Klooster Ter Apel is een van de weinig overgebleven plattelandskloosters in Noordwest-Europa. Het werd in 1465 gesticht in het toen nog lege land van Westerwolde. Volgend op de Reductie van Groningen in 1594 werd de rooms-katholieke kerk afgezworen. Klooster Ter Apel kreeg door de eeuwen heen verschillende andere functies en is nu een museum. Kruiden- en plantentuin op de binnenplaats, kerkelijk meubilair, stuc-, hang- en sluitwerk: het hele interieur lijkt ongeschonden met een tijdmachine naar 2021 te zijn getransporteerd.
Alleen een kniesoor let dan op de rooms-katholieke beelden en versierselen die zijn beschadigd of verloren gegaan. Bovendien heeft Bernard na een paar kilometer rijden een verrassing op de route ingebakken. De Mariakapel Laudermarke heeft de vorm van een Lourdesgrot. Ik zou er aan voorbijrijden, maar Bernard meldt dat dit bijzonder is, zo’n rooms-katholiek bouwwerkje hier in het hoge noorden.
Natje en droogje
Weet je wat pas bijzonder is? Groningse wijn! Maar dat blijkt niet zo te zijn. Natuurlijk was er wijn nodig voor religieuze handelingen in kerk en klooster, en bij Sellingen rijden we langs een onvervalste wijngaard, Cruoninga genaamd. De kelken in Groninger kerken en klooster hoeven niet droog te staan.
Voor een natje en een droogje moeten we aan de andere kant van het Ruiten A-kanaal zijn. Even wachten tot de schippers van het vlet Modole (‘mooi door lelijkheid’) zijn doorgevaren en de draaibrug weer voor het wegverkeer hebben geopend. Dan schuiven we aan tafel in de eetzaal van kloosterboerderij Bleyendaal, een moderne biologische veehouderij met koeien en varkentjes, zo blij als dieren in zalige onwetendheid van hun lotsbestemming maar kunnen zijn. Maar geldt dat niet voor alle schepselen onder de hemel boven onze aarde?
Peter en Anita Kuijer hebben hun boerenverstand gebruikt en hun familiebedrijf radicaal anders aangepakt. Zo willen zij na de eerste vestiging in Groningen-Stad een keten van hamburgerrestaurants openen, van Boer naar Burger: the Burger Company, in plaats van alleen ruwe grondstoffen aan de horeca te leveren. En hoe komt hun gebouw hier, in het midden van niks? Het is een voormalig klooster, dat in Hongarije steen voor steen werd afgebroken en hier weer steen voor steen werd opgebouwd. Zo is er toch weer een nieuw klooster in Groningen gekomen!
Fijnste motorweggetjes
Het Groningse landschap heeft de naam om woest en ledig te zijn, maar dat valt reuze mee, als je een gids hebt als Bernard Stikfort, om je er van oase naar oase te leiden, van klooster naar klooster, over de fijnste motorweggetjes, die ook in Groningen niet rechtlijnig als de leer van Calvijn hoeven te zijn.
De Martinikerk in Groningen is genoemd naar Martinus van Tours, die in de vierde eeuw het eerste klooster in West-Europa stichtte, in het Franse Marmoutier. Maar wij laten zijn godshuis in het centrum van Groningen-Stad links liggen, om de rijen pelgrims in hun blikken biechthokjes op wielen te ontlopen.
Net als dat van Ter Apel heeft het klooster van Aduard, de St. Bernardusabdij, zijn beste tijd gehad. Van uitgestrekte landerijen en gebouwen is bijna niets meer over. Kloostermoppen daarvan zitten verwerkt in allerlei huisjes in de buurt. Alleen de kerk staat nog fier overeind en die biedt een prachtige gerestaureerde blik in het leven van vroeger. Voor meer geschiedenis moeten we aan de overkant zijn, in het museum St. Bernardushof. In de tuin, met geneeskrachtige kruiden en fruitbomen net als in de kloostertijd, staat een ouderwetse steenoven waarin groepen kloostermoppen kunnen bakken. Dat is weer eens wat anders dan koekhappen of zaklopen op het jaarlijkse feest van de motorclub.
Wierde van Aduard
Het klooster van Bernardus (nee, géén familie) werd in 1192 gesticht door monniken uit Dokkum, nadat lichtsignalen uit de hemel hen naar de wierde van Aduard hadden gestuurd. De abdij werd het grootste en rijkste klooster van Nederland met wel 6.000 hectare grond. Door de nederlaag van de katholieke Spanjaarden in 1594 was het, zoals we sinds Ter Apel al weten, in Groningen met de kloosters gedaan. Nadat de Bernardusmonniken hun boeltje hadden gepakt werd de abdij afgebroken. Alleen de grote ziekenzaal is blijven staan, de huidige abdijkerk.
Gebouwen zijn verdwenen maar de sporen die de kloosterlingen in het landschap achterlieten zijn nog steeds zichtbaar.
Wat rijmt er op Groningen? Overstromingen!
De Bernadusmonniken polderden land in, groeven kanalen en legden dijken en sluizen aan. We rijden door een drassig gebied, waarin de wateroverlast werd beheerst door de monniken die in de veertiende eeuw het Aduarderdiep groeven.
Prachtig gerestaureerde zijlen
Aduarderzijl ligt aan een prachtig stukje stuurwerk dat Bernard mij voorschotelt en dankt zijn naam aan de zijlen, of sluizen, die het water reguleren sinds de monniken hier aan het scheppen, graven en timmeren waren geslagen. De Aduarderzijlen liggen op de plek waar het Aduarderdiep afwatert in het Reitdiep dat tot 1877 een open zeearm was. Met de afsluiting van de Lauwerszee in 1969 verloor de slaperdijk zijn functie, maar de zijlen zijn nu prachtig gerestaureerd.
Nog wat bochtenwerk, een stukje onverhard… en welkom in het kleinste dorp van Nederland. Dat is volgens Bernard het plaatsje Fransum, niet meer dan een handvol boerderijtjes en een kerkje op een terpje… pardon wierde.
En dat kerkje heeft weer de enige bakstenen preekstoel van Nederland. Ik moet broeder Bernardus op zijn woord geloven, want het kerkje is voor ons vandaag gesloten.
In Kloosterburen waren we al eerder in herberg ’t Klooster, de vorige eigenaar reed Harley en toen waren motorrijders er welkom. De goede man overleed en zijn weduwe verkocht vorig jaar het complex aan een ander, die er een zenyogameditatietotjezelfennadertotdehemelkomencentrum van maakte, en die nieuwe eigenaresse houdt volgens haar eigen zeggen liever de PR voor motorrijders in eigen hand, met andere woorden: Bernard en zijn Sancho Panza zijn er niet van harte welkom…
Groningse variant
Met Bernard heb ik al fijne tochten gereden in Duitsland, Tsjechië en Zuid-Afrika. En in Ierland, het land waar tijdens de Duistere Tijden de Christelijke kennis werd bewaard om later weer over Europese kloosters te worden verspreid. Op de Ierse Wild Atlantic Way tikten Bernard en ik heel wat kilometers weg.
Mop ’m up! De Groningse variant van de WAW is de Weg door de Westpolder. De Kustweg biedt opnieuw woest en ledig land- en waterschap aan deze en gene zijde van de dijk. Via een fenomenaal mooi stukje slingerweg vlak onder de Waddenkust komen we aan bij Lauwersoog.
Of er een St. Lauwrus bestond en zo ja, wat die dan deed of heelde of beschermde weten wij zo een-twee-drie niet en we worden ook afgeleid door het heerlijke, hemelse uitzicht vanaf de haven op de streep land daar op de kimme, achter de deinende baren. We worden ook even afgeleid door de porties kibbeling met friet die we in een havenrestaurant bestellen, maar daar gaat het hier en nu niet om.
Streep land
Er gaat niets boven Groningen? En Schiermonnikoog dan?
Maar die streep land daar, die is voor motorrijders even onbereikbaar als de Skelligeilanden die motorrijders in Ierland alleen maar vanaf hun Wild Atlantic Way kunnen gadeslaan, mits het weer daartoe bijdraagt en dat is daar aan de Ierse kust bepaald niet altijd het geval. En dat weten Bernard en ik uit persoonlijke ervaring, dus dat mag niet onvermeld blijven.
Afijn, het Groningse Skellig Michael heet dus Schiermonnikoog, met nadruk op ‘monnik’, voel je hem? Daarmee heeft onze Bernardus van Honda een prachtige punt gezet op de i van zijn kloostermoppentoer. Tussen de kleurige vissersboten die dagelijks verse kibbeling aanvoeren, steekt De Monnik uit, het passagiersschip dat Groningen-Vasteland met Groningen-Schiermonnikoog verbindt. Maar wij wenden de motoren weer zuidwaarts over het Groningse land dat net zo woest en ledig is als een motorrijder in Nederland het maar kan wensen. Amen.
Download de route
Kloostermoppen
Geen schuine grappen of gebak, maar bouwmateriaal. Met de Romeinen verdween in de vijfde eeuw na Christus de kennis van baksteenfabricage uit de Lage Landen. Men bouwde van hout, riet en plaggen. Pas vanaf de dertiende eeuw werden er weer bakstenen gemaakt voor de bouw van kastelen, kerken en kloosters. Monniken ontrukten het oude bakambacht aan de vergetelheid en pasten het procedé aan de Groninger klei aan. Daarom werden die bakstenen kloostermoppen genoemd, maar ook bakstenen, die niet door monniken gebakken waren, werden in de volksmond zo genoemd. Vanaf midden dertiende eeuw begonnen de steden zich te ontwikkelen, waarbij bakstenen ook werden gebruikt voor stadsmuren en particuliere huizen.
Bij Uitgeverij Noordboek verscheen over dit onderwerp het boek van Edward Houting en Hans Vrijer: Kloostermoppen, Middeleeuws bouwmateriaal in stad en provincie Groningen.
Informatie: www.bornmeer.nl/winkel/kloostermoppen
Motor huren?
Zelf geen motorfiets, of wil je wel eens iets anders rijden? Mulders Motoren in Veendam verhuurt tussen half maart en half oktober diverse soorten goed onderhouden motoren.
Informatie: www.muldersmotoren.nl
Interessante sites:
- www.kloosterterapel.nl
- www.kloosterboerderij.nl
- www.theburgercompany.nl
- www.kloostermuseumaduard.nl
- www.kerkfransum.nl
