Toerisme Drenthe: Toer van Weldadigheid 2.0 (incl. route)

Een jaar of wat geleden reden we ’m al. De Toer van Weldadigheid, een motorroute door Drenthe langs allerlei plaatsen die verbonden zijn met een uniek sociaal experiment van zo’n twee eeuwen geleden.

Ondertussen heeft ook de geschiedenis niet stilgestaan, staan de Koloniën van Weldadigheid op de nominatielijst van UNESCO Werelderfgoed en zijn er genoeg andere veranderingen om een geüpdate versie van de toer te rijden.

Toer van Weldadigheid 2.0 starten mijn motormaat Bernard en ik bij de directeur. In Frederiksoord kwam in 1818 de eerste Kolonie van Weldadigheid. Huize Westerbeek is natuurlijk een statig wit herenhuis aan een oprijlaan. Minne Wiersma, de huidige directeur van de Stichting Maatschappij van Weldadigheid, ontvangt ons hartelijk in zijn kantoor dat nog de sfeer uitademt van toen de eerste directeur hier achter zijn bureau zat. Die Johannes van den Bosch hangt nu in de herenkamer aan de andere kant van de gang, dat wil zeggen: daar hangt zijn portret. Op deze eerste kennismaking volgen een paar kilometers door Frederiksoord, bij de rotonde rechtsaf en daar staat de volgende directeur al op ons te wachten.

Walcheren: het Normandië van Nederland

De Proefkolonie

Peter Sluiter is directeur van museum De Proefkolonie. En hij is motorrijder, zijn Honda Deauville staat al op de stoep te wachten. Maar voordat we gedrieën de Toer van Weldadigheid 2.0 gaan rijden, moeten we ons toch even verdiepen in de thematiek daarvan en dat gaat uitstekend in De Proefkolonie, het museum dat de deuren opende in 2019, dus ruim ná onze Toer van Weldadigheid 1.0.

We betreden onbekend terrein, waar we nieuwe kennis en inzichten vergaren. Aan het begin van de rondgang door het museum waan ik me thuis in de sloppenstraatjes van Amsterdam-Centrum, die eeuwenlang een troosteloze en armoedige uitstraling hadden, totdat de expats, de yuppen en de zwartgeldwassers er de boel overnamen.

Tijd voor film en verdere interactieve informatieoverdracht.

‘Het groote doel der Maatschappij van Weldadigheid is, aan arbeidzame behoeftigen arbeid tot eigen onderhoud te verschaffen, door hen, bij wijze van Kolonie vereenigd, op onbebouwde gronden over te brengen’.

Het museum staat pal naast de koloniehuisjes van vroeger, die nu de sfeer uitademen van luxevillaatjes in een lommerrijke omgeving. Welk gestresst grachtengordeldier wil hier niet wonen?

Voorloper verzorgingsstaat

We starten de motoren, draaien over de rotonde op de Koningin Wilhelminalaan die ons, het zal niet verbazen, naar Wilhelminaoord brengt, waar rusthuizen van de Maatschappij van Weldadigheid op bejaardentehuizen vooruitliepen en het kolonieschooltje op de landelijke leerplicht. De Koloniën van Weldadigheid waren met hun leerplicht, ziekenfondsen en ouderenzorg feitelijk een voorloper van de Nederlandse verzorgingsstaat.

‘Door Wateren en Canada reden zij naar Appelscha.’

En daar is Willemstad al, voordat we het Fochtelooërveen doorkruisen, waar het oorspronkelijke woeste land van Drenthe behouden is, een gebied dat ook anno 2021 eerder associaties oproept met Siberië dan met de Lusttuinen van Babylon, als je begrijpt wat ik bedoel. En inderdaad was dit gebied een paar eeuwen geleden nog niet op maat gesneden voor toeristen op rijwielen en motorfietsen. Ontgonnen moest er worden, armen en handen uit de blauwgekielde mouwen gestoken, met hak en spade deze woestenij omvormen tot voornoemde lusthoven. De weg wordt smaller, het land leger met hier en daar wat kreekjes en vennetjes.

Toerisme Gelderland: Gelderse kusten

Gevangenismuseum

Niet alleen de woeste heide en de koloniën van weleer worden toeristisch op de kaart gezet, dat gebeurt in Veenhuizen ook met de gevangenis.

In Veenhuizen zet Peter zijn helm af en een directeurshoed op. Want tot 2009 was hij hier gevangenisdirecteur, daarna museumdirecteur van het Nationaal Gevangenismuseum dat in dat jaar opende en weer tien jaar later daarbij dus ook Proefkoloniedirecteur. Mijnheer Sluiter heeft heel wat hoofddeksels in zijn Deauvillekoffers zitten.

Gezinnen die van buiten kwamen werken in gevangenis Veenhuizen spraken volgens hun Drentse buren Koloniekak. De leuzen op de ambtenaarshuizen doen anno 2021 gezwollen aan. Orde en Tucht, Werk en Bid, Arbeid is Zegen, Leering naar Voorbeeld. Het voormalige hospitaal Vertrouw op God heet nu Bitter en Zoet, een boetiekhotel met een machtig fijne menukaart zoals wij, op voorspraak van Peter S. te V., vanavond zelf mogen vaststellen.

Tien jaar geleden kreeg Veenhuizen een grondige opknapbeurt dankzij investeringen van de gemeente, de provincie en het Rijksvastgoedbedrijf. Met steun van Het Drentse Landschap kreeg de vervallen boerderij Essererf een nieuw leven als de Tuinen van Weldadigheid (daar heb je ze dan!). De oude graanmaalderij Maallust werd een bierbrouwerij. De oprichters van de brouwerij noemen zich de Zware Jongens en de bieren hebben namen als de Pauper Spelt, de Landloper Bock en de Zware Jongen Tripel. Die proeven we vanavond.

Nostalgisch-bruin sausje

Verder maar, naar Penitentaire Inrichting Norgerhaven, daar tovert Peter weer een andere hoed tevoorschijn, waarmee de deuren bij hoge uitzondering heel even voor ons opengaan, klik voor de foto, en dan heel snel weer dicht.

In vrijheid en blijheid snorren we daarna langs de Kolonievaart naar De Haar. We scheren langs het circuit van Assen, was dat niet ook aangelegd om een arme streek uit het isolement te halen, net zoals de Nürburgring in de Eifel? Al die armoe van vroeger krijgt nu een nostalgisch-bruin sausje, kijk maar bij Museumherberg In de Ar in Westerbork. Of we er voor willen bidden of niet moeten we zelf weten, maar de Drentse pot die wij hier proeven smaakt ons best.

‘Ik bid niet voor bruinen bonen!’

En zo zitten we weer op het Spoor van Weldadigheid, want veel paupers die naar de Koloniën van Weldadigheid trokken, hadden niet veel op met de betutteling en bevoogding waar ze ‘in hun eigen belang’ mee te maken kregen. Verplichte kleding, verplichte uitbetaling in speciaal koloniegeld waarmee geen drank kon worden gekocht in de koloniewinkel, verplicht naar de kerk, verplicht naar school, verplicht in het ziekenfonds, verplicht weeskinderen in huis te nemen als het eigen gezin niet omvangrijk genoeg was.

Johannes van den Bosch was vaak over zijn kolonisten teleurgesteld en klaagde dan ‘dat de zedelijke grond bij de verwaarloosden mensch moeilijker dan de dorste heide tot ontwikkeling is te brengen’.

Paar zandpaden

Bruine bonen met spek: de Spekdiek brengt ons naar Tiendeveen waar buurtschappen Siberië, Stuifzand en Zwartschaap heten. Hoe hebben de kolonisten van toen de ruimte en rust in deze streken ervaren, komende uit overbevolkte en ongezonde sloppenwijken als de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt en andere Vogelaarwijken? Ze kwamen per schuit over de Zuiderzee en het ging verder per trekschuit, ossenkar of gewoon te voet. Meer dan een paar zandpaden waren er toen niet in Drenthe, Van den Bosch liet wegen aanleggen met rijen bomen erlangs, precies zoals de situatie anno 2021 er nog uitziet.

Zo zoeven wij comfortabel in de schaduw naar Ommerschans, dat voor de volledigheid ook in de Weldadigheidstoer 2.0 thuishoort. Maar van het toenmalig grootste bakstenen gebouw in Nederland, strafkolonie voor landlopers, is niets meer over. Bos en water bepalen het landelijke beeld, dat ook weet te bekoren aan gene zijde van de N377. De armoede van toen, die leegte en ruimte, zijn de welvaart van onze generatie, op de vlucht voor grootsteedse druktemakerij en Randstedelijke woekerprijzen. We blijven onverstoorbaar landelijk rijden, akkers en bomen glijden voorbij, de weg beschrijft de ene flauwe bocht na de andere over Oud Overeest naar Bloemberg op de grens van Drenthe en Overijssel. Het is moeilijk om je voor te stellen dat hier ooit armoedige plaggenhutjes stonden, de weg is geflankeerd door de ene gerestaureerde villaboerderij na de andere. Let op de fraaie baksteenformaties en vlak ook het uitbundige en goed-gesoigneerde groen niet uit, dat in geen geringe mate bijdraagt tot menselijk welbevinden.

Geliefde pitstop

In Willemsoord maakten vroegere heidevelden plaats voor ‘100 huisje langs de wegen’, want in 1820 werd hier een vrije Kolonie van Weldadigheid uit de veengrond gestampt. Café De Steen serveert op het Koloniemenu onder andere heerlijke gehaktballen, waar De Telegraaf de Gouden Gehaktbalprijs aan toekende.

Hier geen koloniekak, maar taal naar ons hart. Want De Steen is een geliefde pitstop voor motorrijders en thuisbasis van de motorclub van Willemsoord, die ieder jaar een toer ‘In de sporen van Van den Bosch’ organiseert. Bijvoorbeeld naar zijn geboorteplaats, zijn graf (in Den Haag) of de Vlaamse kolonies. Bernard en ik kijken elkaar veelbetekenend aan. Op naar Toer van Weldadigheid 3.0. De details bespreken we wel bij het diner in Bitter en Zoet. Maar eerst een Zware Jongen drinken met Peter Sluiter. We zijn benieuwd wat voor pet hij daarbij opzet.

Let op: Bij Veenhuizen gaat de route over een zandpad van een paar honderd meter.

Download de Drenthe route