TankTasTocht #6 Gelderland: Een ritje langs de Rijn

Diep, donker, druisend. Het gebrom van zware motoren klinkt geruststellend. De Nederlandse economie draait op volle toeren. Stroomafwaarts glijden de Rijnaken als vanzelf voorbij. Stroomopwaarts is een ander verhaal. Dan ploegen schepen moeizaam door het water, wit krullende hekgolven achterlatend. Die klotsen dan tegen de oever bij camping Waalstrand. Vanaf het terras van ons chalet is dat goed te zien en te horen, op ons gemak met een kopje koffie erbij.

TankTasTocht #4 Friesland en Groningen: Wierden & terpen

Dan gaan we de campingeigenaresse eens opzoeken. Als heropstapster kan Anciëlla Tap ons helpen om een mooie route door de Gelderse Poort uit te stippelen, al komt ze wel tijd tekort om haar nieuwe Benelli 752S zo vaak als ze zou willen op de dijkwegen rond Waal en Rijn los te laten. Maar ze brengt ons toch even persoonlijk op weg naar Fort Pannerden. We slingeren gedreven achter de Benelli aan. In luttele minuten zijn de paar kilometers weggeveegd. Anciëlla draait om, op naar haar campinggasten. Wim en ik nemen de tijd om het fort uitgebreid te bekijken en dat is de moeite waard. Over maar liefst vijf verdiepingen strekt het verdedigingswerk zich onderaards uit. Alles prachtig gerestaureerd en een legioen vrijwilligers staat klaar om onze vragen te beantwoorden en deuren voor ons te openen.

Aan de Klompenwaard bij Doornenburg ligt het punt waar de Rijn zich splitst in de Waal en het Pannerdensch Kanaal. Vanwege die strategische ligging is hier in tussen 1869 en 1871 Fort Pannerden gebouwd, als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het fort biedt niet alleen een prachtige blik op de krijgsgeschiedenis en uitzicht op de gesplitste waterwegen, ze serveren er ook prima appeltaart met slagroom. Met een tevreden maag en een kakelverse route in de Garmin geladen, hijsen we ons op de BMW. In Doornenburg passeren we nog een heus kasteel, dan pakken we de dijkweg richting Gendt weer op. We maken nog even een ererondje rond het Dijk van een Wijf, een kunstwerk op een heuveltje op 25 meter boven NAP in de uiterwaard van de Gendtse polder.

1 van 8

Bloedige strijd

In Lent pakken we de N325 om over de Waal in Nijmegen te komen. Die Waalbrug, kennen we die niet uit een film, met Sean Connery en Robert Redford? Maar daar is de afslag al naar Groesbeek. We sturen de BMW landinwaarts, naar de Gelderse Poort, een opening tussen eindmorenen uit de ijstijd. Over het kuipje waaien heerlijke bosgeuren en richting Groesbeek pakken we natuurlijk de Zevenheuvelenweg. Op zeven heuvelen zijn achtenswaardige steden gebouwd zoals Rome en Siegen, over onze eigen zeven heuvelen bromt de boxer naar Berg en Dal. Daar beloven restaurant De Wigwam en Park Tivoli het hele gezin een plezierig dagje uit, maar daar hebben wij een heel andere voorstelling van. ‘Klonk!’ zegt de versnellingsbak en daar zoeven we al de holle weg af die ons aflevert in het grensdorp Wyler.

We pikken de Ooijpolder mee en de Millingerwaard. Hé: hier recht tegenover ligt onze camping het Waalstrand! De Millingerwaard is een uiterwaard met ooibossen, moerassen, plantengroei, plassen en rivierduinen. De afgelopen vijftig jaar is het kleipakket er grotendeels afgegraven voor de baksteenindustrie en er wordt nog steeds hoogwaardig zand gewonnen. Op de zandwinningsinstallatie staan de silhouetten van raven als kunstwerk de boel te bespieden. De laatste echte raaf is hier in 1944 weggevlogen maar nu willen ze hem graag terug hebben. Motorrijders zijn in het natuurgebied niet welkom. De Millinger Theetuin is, net als het pontje over de rivier naar Pannerden, alleen voor fiets- en voetvolk bestemd.

Bij Millingen aan de Rijn verlaten we Nederlands grondgebied, Keeken, Schenkenschanz en Düffelward liggen op Duitse bodem. Maar aan de overkant van de Griether Altrhein rijden we opeens door een belangrijk stukje Nederlandse geschiedenis. In de Tachtigjarige Oorlog stond hier een machtig Nederlands fort, dat de toegang tot de Gelderse Poort bewaakte. Wie deze strategische doorgang controleerde, had in feite de macht over de belangrijkste handelsroute van de Lage Landen. Hier is vaak en bloedig gevochten. Maar vandaag liggen Schenkenschanz en de omringende uiterwaarden en polders erbij als het toonbeeld van vrede.

Huisgemaakte appeltaart

Ons reisje langs de Rijn gaat verder in oostelijke richting, over dijken tussen water en land. Grieth ligt direct aan de rivier en op het dorpspleintje vervult het Griether Hanselädchen een sociale functie als café en ouderwetse dorpswinkel in een. Er is zelfs een terras op het pleintje opgezet bij deze winkel van Sinkel, een Tante-Emma-Laden noemen Duitsers dat. Of de dame achter de toonbank Emma heet weten we niet, maar ze serveert prima huisgemaakte appeltaart.

We rijden door de nauwe straatjes naar de oeverpromenade, daar staat een scheepsmast op de kade die eraan herinnert dat het Hansestadje Grieth ooit een belangrijke handelspost aan de Rijn was. Met de oudste schippersvereniging aan de Rijn tussen Bazel en Rotterdam. De symbolische mast is nog steeds een baken voor binnenvaartschepen, waarvan zo’n tachtig procent onder Nederlandse vlag vaart.

Een fata morgana? Lucht- of waterspiegeling? Boven het vlakke groene akkerland bij Kalkar rijzen scherpe bergpieken uit. Maar deze bergen zijn niet echt. Ze zijn geschilderd op de koeltoren van de voormalige kerncentrale van Kalkar. Het water van de Rijn kon mooi als koeling dienen. Maar allang voor de Duitse Atomausstieg van 2023 werd deze reactor stilgelegd en werd er een pretpark van gemaakt, met hotelkamers in de voormalige centralegebouwen.

Buiten de oude stadswal van Xanten ligt het nog oudere Romeinse legerkamp, tegenwoordig Archeologisch Park. Colonia Ulpia Traiana was na Keulen de belangrijkste Romeinse nederzetting in Germania, de Rijn diende als Romeinse rijksgrens. Het geluk wil dat de fundamenten van de kolonie onder agrarisch land behouden zijn gebleven en niet onder Vinexwijk, winkelcentrum of bedrijfsterrein zijn begraven. Zo konden alle fundamenten ervan worden blootgelegd en de gebouwen daarop deels worden herbouwd. Bij het park hoort ook een interessant museum. Een stukje tweeduizend jaar oud Rome, op een paar kilometer afstand van onze Gelderse Poort, hoe mooier wil je het hebben?

Historische plek

We steken via de B58 de Rijn over en rijden vlot door de moderne wijken van Wesel. Bij Haffen zien we vanaf de dijk de ene dijk na de andere, in vorige eeuwen opgeworpen om de grillige waterwolf te keren. Recht tegenover ons zien we Grieth liggen, schippersstad waar van oudsher een pontveer de verbinding tussen de Rijnoevers verzorgde. Het pontje lijkt niet te varen. De schipper zit zeker achter Emma’s appeltaart aan de overkant en het vaartuig lijkt ook niet op motorvoertuigen te zijn toegerust.

Bij Emmerich spant de langste hangbrug van Duitsland als een vaalroze kopie van de Golden Gate-brug over de Rijn, maar wij blijven op onze oever, waar het deksels mooi toeren is. Nog een stukje over de Duitse Bundesstraße 8 en daar zien we op een beboste heuvel de Vituskerk van Elten staan. Vreemde gewaarwording, om vanuit het vlakke Duitsland naar heuvels te kijken die in Nederland liggen. Een beetje de omgekeerde wereld. Hoch-Elten ligt dan weer wel op Duitse bodem, al staat er een heus Pannekoekhuys op. Maar wij willen appeltaart.

Hier aan de Gelderse Poort baande de Rijn zich toegang tot de Lage Landen. Achter de grens splitst de rivier zich in verschillende waterwegen. ‘Bij Lobith stroomt de Rijn ons land binnen’ leerde vroeger elk kind op school. Aan de kade van Tolkamer lagen binnenvaartschepen die tol moesten betalen en hun douanepapieren moesten laten afstempelen. In onze grenzeloze EU liggen op deze historische plek alleen nog passagiersschepen. Het gebied rond de splitsing van Rijn en Waal was strategisch gezien belangrijk en er werd – hoe kan het anders – vaak om gevochten. In de 17e eeuw was het afwisselend Frans, Duits, Spaans en Nederlands. En Tolkamer geeft toch een soort einde-van-de-wereldgevoel, aan het einde van de Astreastraat in de wijk Tuindorp kijken we vanaf het met een vlaggenmast versierde uitkijkpunt op de grens die ooit zo belangrijk was aan de Gelderse Poort. Dan hobbelen we terug over de klinkerweg om die poort weer door te gaan.

Oude rivierlopen

Steenfabrieken zijn nog steeds landschapsbepalende elementen op onze tocht door de Gelderse Poort. Alleen al voor de bouw van Fort Pannerden werden dertien miljoen bakstenen gebruikt, die hier aan de rivieren waren gemaakt. Eenmaal weer op Nederlandse bodem rijden we verder over ’t Gelders Eiland tussen de oude rivierlopen van Rijn en Waal, die hier nog geen kilometer uit elkaar liggen. Het eiland ontstond zo’n drie eeuwen geleden toen het Pannerdensch Kanaal werd gegraven.

In Nederland heeft de pontschipper wel dienst. Zijn veerboot brengt ons aan het eind van het eiland over het Pannerdensch Kanaal. Terug in de Klompenwaard bij Fort Pannerden op de splitsing van Rijn en Waal. Waar ooit de wieg van Rijkswaterstaat stond, struinen nu wilde Konikpaarden rond. We treffen het geluk de nobele viervoeters op hun namiddagwandeling door de uiterwaard te zien. Daar is de afslag naar Fort Pannerden al, de cirkel van onze Gelderse Poort-route is rond. Voor ons blijft nu de vraag: doen we appeltaart bij het fort of op het terras van camping Waalstrand?

Foto’s: Wim Schoute

Download de route

1 van 5