VOC versus Hanze. Wie was de beste? Dat gaat Michiel van Dam uitzoeken. Op een Harley-Davidson Road King rijdt hij via de VOC-steden Amsterdam, Hoorn en Enkhuizen en langs de Hanzesteden Kampen, Hasselt, Hattem, Elburg en Harderwijk.
Fotografie: Michiel van Dam
Amsterdam, die grote stad, die is gebouwd op palen. En op handel natuurlijk. Het onbeduidende dorpje op veengronden groeide uit tot een wereldstad. Dankzij de handel zoals die door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werd bedreven. In het Amsterdamse Scheepvaartmuseum kom ik van alles te weten over die handel van toen. En het rondstruinen op en onder het dek van het replica-VOC-schip Amsterdam is niet alleen voor kinderen leuk. Aan de overkant van het IJ rij ik in het Nederland van vroeger binnen. Weilanden aan bakboord, water aan stuurboord. Dat water is de bron van de Nederlandse welvaart. Eeuwenlang vond het transport van handelsgoederen in, naar en van Nederland voornamelijk over het water plaats.
Over Hoornse kinderkopjes
Lekker ontspannen ploft de Harley op de dijkweg richting Hoorn. Hier en daar een bocht, een ijsje of een pauze om van het uitzicht te genieten. In Hoorn staat ook nog een aantal gevels overeind die daar door de VOC zijn neergezet. Over Hoornse kinderkopjes stuur ik de Amerikaanse Wegenkoning naar de haven, om daar nog meer VOC-sfeer op te snuiven. Klapperende touwen in de scheepsmasten en krijsende meeuwen maken het VOC-plaatje compleet rond het standbeeld van de Scheepsjongens van Bontekoe.
TankTasTocht #1 2022: Noord-Holland – West-Fries wereldwonder
De Zuiderdijkweg tussen Hoorn en Enkhuizen is een van de mooiste motorroutes van Nederland. Maar die moet meteen weer punten inleveren, want op sommige zomerse weekenddagen mogen motorfietsen er niet op. Het alternatief via Venhuizen is niet verkeerd, maar haalt het niet bij de kustweg zelf. In Enkhuizen kan ik gelukkig op de motor op het perkje aan de haven komen. De oude Visafslag, het Enkhuizer Almanakmuseum en de Drommedaristoren zijn daar omringd door ophaalbruggetjes en monumentale gevels. Dit is VOC-pracht-en-praal op zijn best.
Lekker voortploffen
De Markerwaarddijk dwars door het IJsselmeer is geweldig! Het voelt alsof die speciaal is aangelegd voor zo’n vette cruiser als de Road King. Zoiets als de Overseas Highway tussen Florida en het eiland Key-West, maar dan in onze eigen Lage Landen bij de zee. Lekker voortploffen, in de wind hangen en nét zo’n streepje gas opentrekken dat de hele machinekamer in het vooronder genoeglijk gaat stampen.Zouden die stuurlui vroeger ook zo genoten hebben van het kraken van de mast, als ze de zeilen strakker trokken? Halverwege is het eilandje met de Trintelhaven een verplichte stop. Het uitzicht over de dijkweg en het water is fenomenaal. Hoe klein en nietig lijken de windmolens die straks als reuzen met hun armen zullen maaien, als de Harley eronderdoor rijdt. De vluchthaven ligt ongeveer halverwege de dijk tussen Enkhuizen en Lelystad. Tussen west en oost.
‘Oost is oost en west is west. En nooit zullen die twee elkaar ontmoeten.’Zo schreef de Brit Rudyard Kilpling. Ja, die van het Jungleboek, het staat in zijn gedicht ‘De Ballade van Oost en West’. Voor het eerst gepubliceerd in 1889, dus ook lekker historisch. Volgens Kipling komen oost en west dus nooit samen. Niet in het voormalige Britse Wereldrijk in ieder geval. Maar mooi wel in het Nederland van de tegenwoordig twaalf provincies. Het oosten van Nederland ontmoet het westen ervan in het midden van de dijkweg tussen Lelystad en Enkhuizen, tussen Hanze- en VOC-steden.
Nieuwe Land
Aan de overkant wacht het Nieuwe Land van Lelystad. Bataviastad, genoemd naar de belangrijkste VOC-handelspost in Indonesië, ligt gek genoeg aan de Hanzekant van Zuiderzee/IJsselmeer. Niet aan de VOC-kant ervan. ‘t Bataviakwartier, inclusief het daar afgemeerde VOC-replicaschip Amsterdam, funshoppingcenter, outletstore en horecaparadijs is allemaal nep. Maar het werkt. De dynamiek van het Nieuwe Land van Lely is een logische voortzetting van de handelsgeest, die in vroeger eeuwen door onze VOC- en Hanzesteden waaide. De vraag VOC of Hanze is er net zo een als Ajax of Feyenoord. Appels of peren, knollen of citroenen. Verschil moet er zijn en over smaak valt niet te twisten. Maar zo’n vraag schopt wel een motorroute tot leven, die langs interessante stukjes geschiedenis scheert. Oost en west, allebei best.
Het Nieuwe Land blinkt uit in rust, reinheid en regelmaat. De windmolens op land en in water staan keurig in het gelid. Hun malende wieken werpen zo nu en dan schaduwen op het asfalt die ik op de Harley niet kan bijhouden. De weg langs het Ketelmeer is hoog en lekker breed. Eeuwen voor de VOC bracht de Hanze al welvaart naar Nederland. Ook daarvan zijn mooie gebouwen bewaard gebleven, zoals in Kampen, dankzij de ligging tussen de Zuiderzee en de monding van de IJsel de belangrijkste van onze Hanzesteden.
Koggewerf
Kampenaren handelden in hout, teer, vis, graan, bont, laken, bijenwas, hardsteen, bier, wijn en zout. Net als later de VOC had ook de Hanze speciale schepen. Op de Koggewerf aan de IJsselhaven zijn zulke Kogges te zien. Op deze prachtplek staat een aantal lange houten loodsen, waarin een roeisloepenvereniging, een museum en een taveerne zijn gevestigd. Ook deze pitstop mag niet in mijn route ontbreken.
Na nog een ererondje over de Kampener boulevard met z’n mooie gevels dreunt de Harley over de Stadsbrug en daarmee over de IJssel. Via Genemuiden kronkelt de smalle dijkweg langs het Zwarte Water. Zo nu en dan moet hier zelfs een Road King toch de berm in voor een tegenligger.
Was Hasselt geen Hanzestad geweest, dan was ik er ongezien aan voorbijgereden. Op een pleintje is er een oud stadhuisje van behouden gebleven, waarin nu de plaatselijke VVV zit. Dat past mooi in het thema van VOC- en Hanzehandel, want toerisme is in de 21ste eeuw belangrijke handelswaar. We willen de wereld niet alleen op schermpjes, maar ook met eigen ogen beleven. En het liefst op de motorfiets.
Clubrit Friesland: provincie vol bonte verrassingen
Langs de IJssel
Terug over de brug deint de HaaDee voort langs het Zwarte Water. En daarna plof ik alweer langs de IJssel naar Hattem. Dat schilderachtige Hanzestadje puilt uit van de kunst. Het Anton Pieck-museum biedt beelden van VOC- en Hanzestad-achtige romantiek in van die ouderwets gezellige Nederlandse prenten en de schilderijen in het Voermanmuseum geven een voorproefje van het IJssellandschap. Met de beelden van Pieck en Voerman op het netvlies krijgen de volgende kilometers ‘n speciale uitstraling. Hoge wolkenhemels, spel van zonlicht en schaduw op het water en land aan bak- en stuurboord.
Niemand weet meer wanneer Harderwijk officieel lid werd van de Hanzebond. Maar dat was waarschijnlijk al voor 1280. Harderwijk sloot toen een verdrag met de Duitse Hanzesteden Hamburg en Rensburg, om gevangenen en goederen uit te wisselen. De dolfijnstad heeft dus ook op historisch gebied nogal wat in de melk te brokkelen. Fraaie gebouwen zoals de Vischpoort zijn daar op mijn motortocht zichtbare bewijzen van. Aan de overkant van het water ligt Lely’s Nieuwe Land. En daarachter weer het Holland van de VOC. Allemaal land waar wegen overheen liggen waar een geweldige motorroute overheen loopt. Oost en west, allemaal best.
VOC en Hanze
De Hanze was vanaf de twaalfde tot in de zestiende eeuw een samenwerkingsverband van handelssteden aan de Noord- en Oostzee. In Nederland waren steden in het oosten er lid van, met name langs de IJssel en de toenmalige Zuiderzee. Daar lag dankzij de Hanze in de late Middeleeuwen het economische hart van Nederland. Eind vijftiende eeuw braken Amsterdammers de Hanze open. De Hollanders wilde het Hanze-monopolie overnemen en de Hanze werd, ook door interne strijd, steeds zwakker. Uiteindelijk werd Amsterdam de belangrijkste haven voor graantransport uit Polen en de Baltische landen. Met deze ‘moedernegotie’ werd een belangrijk deel van de rijkdom vergaard die de VOC tot bloei bracht.
De eerste naamloze vennootschap, de eerste multinational, een staat binnen de staat. De Verenigde Oost-Indische Compagnie werd door de raadpensionaris van Holland, Johan van Oldebarneveldt, opgericht in 1602 en was tot de opheffing ervan in 1795 het grootste scheepvaart- en handelsbedrijf ter wereld. De VOC had het monopolie op de handel met Azië. Met specerijen en producten als zijde, thee en porselein bracht de VOC Nederland een periode van ongekende economische en culturele voorspoed in Nederland. Die Gouden Eeuw en de geschiedenis van de VOC en zijn nu omstreden vanwege slavernij en kolonialisme.
Maar hoe je het ook bekijkt: in voormalige VOC-handelssteden in Noord-Holland herinneren prachtige gebouwen nog aan de periode waarin Nederland een wereldmacht was. En de wegen langs de wateren waar ooit rijkdom over naar Nederland kwam leveren in 2023 een prachtige motorroute op. Dat is de gezamenlijke erfenis van Hanze en VOC.
Tijdens het Hanzejaar 2023 staan negen Hanzesteden in Oost-Nederland in het teken van het eeuwenoude Hanze-gedachtengoed. Informatie: www.visithanzesteden.nl/hanzejaar2023.
Download de route TankTasTocht #1
- Lengte toer: 274 km
- Beginpunt: Scheepvaartmuseum, Amsterdam
- Eindpunt: Harderwijk
De route is met zorg uitgestippeld en nagereden in maart 2023. Echter hebben wij geen vat op veranderende verkeerssituaties, werkzaamheden en/of andere omstandigheden nadien.
