Primavera 2020: De Noordelijke Bevrijdingsroute

Een half jaar na het mislukken van operatie Market Garden (1944), begint vanuit de Achterhoek de bevrijding van Nederland boven de grote rivieren. 75 jaar na dato volgen wij het spoor van de eerste verovering tot aan Westerbork.

Tekst en foto’s Jan Dirk Onrust

‘Het is een fietspaadje!’, zegt jan. We zijn in het Achterhoekse grensdorp Megchelen op zoek naar een weg die een grote rol heeft gespeeld in onze geschiedenis. En tja, meer dan een fietspad met een half gesloten hek is het niet. We stappen af en kijken of er nog een monument staat, een infobord of wat dan ook. Maar nee. Meer dan een symbooltje dat aangeeft dat het een vriendschapsroute betreft, zien we niet.

We vragen een oudere fietser of hier iets bijzonders is gebeurd. ‘Neuh, hier gebeurt niet veul.’ Ook niet bijvoorbeeld dat 75 jaar geleden bijna het hele dorp kapot werd geschoten na vier dagen strijd?, vraag ik. Dat Megchelen de eerste plaats boven de rivieren is die door de Canadezen werd bevrijd? En dat de bevrijding van noord- en Oost-Nederland hier begon? ‘Oh, dat ja’, zegt de fietser. Hij klimt snel in het zadel en kijkt nog een paar keer geschrokken om. ‘Achterhoekers…’, zegt jan. ‘Zelfs als ze vanaf Cape Aalten een bemande raket naar mars zouden sturen, zouden ze erover zwijgen. Hoe dan ook, de rol van Megchelen in de bevrijding is nauwelijks bekend. Maar bij de Primavera 2020 slaan we het heldhaftige dorp zeker niet over, want die staat geheel in het teken van 75 jaar bevrijding.

Vechten op de Veluwe

Maar we beginnen meer centraal in Nederland: bij het Veluwse Otterlo. In dit dorp vond zo ongeveer de laatste veldslag van Nederland plaats. Op 15 april leek Otterlo al bevrijd te zijn. Maar in de nacht van de zeventiende stonden er ineens negenhonderd Duitsers voor de deur. Ze waren Apeldoorn en omgeving ontvlucht en probeerden achter de Grebbelinie te komen, het gebied dat nog wel in Duitse handen was. De Canadezen wilden dat voorkomen, maar helaas waren de Duitsers weer irritant moeilijk te verslaan. Dat veranderde toen zes dolende Churchilltanks het strijdperk binnentrokken. Met de Britse tanks erbij werd het de Duitsers al snel te heet onder de voeten, ook omdat de Canadezen hun Wasp-vlammenwerpers in de strijd gooiden. Otterlo werd snel heroverd, negentig Duitsers en 23 Canadezen konden het niet navertellen.

Op zaterdag 11 juli 2020 ontvangen we je bij Otterlo met koffie en gebak. Daarna gaan we door naar het Achterhoekse Megchelen, waar de bevrijding van Nederland boven de rivieren begon.

Na de mislukte operatie market garden en de succesvolle, maar zware slag om de schelde (2 oktober – 8 november 1944) stonden de Duitsers er veel slechter voor dan een half jaar eerder. De bevrijding van Nederland leek nu veel beter haalbaar. Maar de hoogste prioriteit was om vanuit het Eemsgebied door te stoten naar het noorden van Duitsland.

Anders dan bij market garden trokken de geallieerden niet over een weg Hells Highway  naar het noorden, maar over wel zeven routes. Van een breed front was echter geen sprake. Het zag er meer uit als een hardloopwedstrijd, waarbij de ene loper een grote voorsprong had op de andere. Voor ons komt dat 75 jaar later goed uit. We kunnen de leukste wegen eruit pikken zonder er historisch gezien een potje van te maken.

37.000 granaten op Dinxperlo

Terug in Megchelen. Hadden we al gezegd dat de inwoners helden waren? Nog voordat de Canadezen binnenvielen, hadden ze al honderden ontsnapte dwangarbeiders uit kamp rees in een illegaal noodhospitaal (de school) opgelapt en van valse papieren voorzien.

Nadat Megchelen was bevrijd, trokken de Canadezen verder de Achterhoek in en niet zachtzinnig. Dinxperlo namen ze in na er eerst 37.000 granaten op te hebben gegooid. En dat ging zo nog wel even door. Binnen een week was bijna de hele Achterhoek schoongeveegd.

Het gedrag van de vijand verschilde van plaats tot plaats. Soms had hij de benen al genomen, soms vertrok hij in allerijl of werd er juist hevig gevochten. De moeilijkste tegenstanders waren Nederlandse SS-ers, die niets meer te verliezen hadden en tot het bittere einde doorvochten.

In amper anderhalf uur komen we aan in Markelo, de eerste plaats van Overijssel die werd bevrijd. Wat hier misschien nog meer opvalt dan in de achterhoek, is dat het bijzonder mooi is. Lange zachte heuvels tot wel veertig meter hoog.

Een stukje canada

Even verderop ligt de Holterberg, een deel van de Sallandse heuvelrug. Via twee onverharde wegen bereik je het Canadese oorlogskerkhof. Maar liefst 1.397 soldaten liggen hier, onder wie 1.355 Canadezen. Vaak jongens van het platteland van Manitoba, Saskatchewan of Alberta, uiterst vredige gebieden. Het kerkhof is voor altijd Canadees grondgebied.

Verderop op de heuvelrug lijkt het zelfs een beetje op een prairie en gaan we over de Eelerberg. Tot vlak voor de komst van de bevrijders werden hier nog v2-raketten afgevuurd richting de haven van Antwerpen of om de brug van Remagen te vernietigen. Bij de verstopte lanceerbaan staat sinds enkele jaren een monument.

We volgen vooral het spoor van Canadese tankdivisies. Vanuit Zuid-Nederland verscheen ook de 1ste Poolse tankdivisie op het toneel. In moordend tempo veegden zij het grensgebied tussen Drenthe en Groningen schoon.

In Drenthe voegden negenhonderd Franse parachutisten zich bij de troepen. Hun taak was bruggen en kruispunten te beschermen om de doorgang naar Groningen te versnellen. Ze werden gedropt in een gebied waar naar schatting nog zon 12.000 Duitsers ronddoolden. Een nogal griezelige verhouding, vooral ook omdat ze soms dagenlang moesten wachten op de oprukkende Canadezen. Toch slaagden ze grotendeels in hun missie, met hulp van het plaatselijke verzet en vooruitgeschoven Canadese verkenningseenheden.

Kamp westerbork

De opmars van de Canadezen leek vaak op een zegetocht, al stuitten ze soms op fanatieke tegenstand. Rond Westerbork werd het spannend. Hier zat het beruchte doorgangskamp, maar ook het Duitse hoofdkwartier van Drenthe. Aanvankelijk dacht de Canadese brigadegeneraal Allard dat het een groot legerkamp was. Dat had kunnen betekenen dat het onder zwaar artillerievuur was komen te liggen. Het liep anders. Net op tijd werd het de generaal duidelijk dat er onschuldige burgers zaten opgesloten.

Al dagenlang hadden de overwegend joodse gevangenen het kanongebulder horen naderen. Ze leefden tussen hoop en vrees. Wat gingen de Duitsers nog doen? De opdracht om treinwagons schoon te maken, veroorzaakt grote onzekerheid. Pas als de leiding er op 11 april vandoor gaat, komt er enige opluchting. Die slaat een dag later om in uitzinnige vreugde als de eerste Canadezen de poort binnenrijden. Het is een van de hoogtepunten van de bevrijding. En het is ook het einde van onze rit. We gaan wat eten, maar raden aan om een kijkje te nemen bij het kamp.

De geallieerden denderden nog even door. Een voor een vallen de steden in hun handen. Leeuwarden op 15 april, Groningen, na zware gevechten, op 16 april, Apeldoorn op 17 april. Onvermijdelijk loopt het naar een volledige en onvoorwaardelijke capitulatie die op 4 mei 1945 in Wageningen wordt getekend. Pas daarna trekken de geallieerden het westen in. Als allerlaatste komt Schiermonnikoog aan de beurt. Het is dan al 11 juni 1945.