Is IJsland een andere planeet? Is IJsland fantasy of science-fiction? Ligt het in Tibet of in het midden van de Aarde? Volgens Hollywood zou het allemaal kunnen. Nu de ring rond het eiland vrijwel volledig is geasfalteerd, vormt IJsland het decor van de ene megabudget speelfilm na de andere: Batman Begins, Tombraider, Die Another Day, Prometheus (Ridley Scott) en volgend jaar Oblivion (Tom Cruise) en The Secret Life of Walter Mitty (Ben Stiller en Sean Penn). Nog veel mooier is dat je eind augustus 2013 zelf in première kunt gaan op IJsland. Want dan gaan we er opnieuw naartoe.
Niet ver van de plek waar de ijsbergen van de Vatna-gletsjer de oceaan indrijven, staat een man met zonnebril midden op de weg voor een scheef geparkeerde pickup truck.
‘Kunnen jullie een kwartiertje wachten,’ vraagt hij. ‘In de tunnel verderop is een cameraploeg aan het werk.’
Wachten? Voor – schatten we in – een uitzending van Schapen-TV? We hebben er weinig zin in. Maar naast het nieuwe asfalt van de ringweg, zien we de oude, onverharde weg liggen die over de tunnel klimt.
‘We rijden wel een stukje om,’ zegt mijn reisgenoot Jan.
‘Maar dat is een gevaarlijke weg…,’ waarschuwt Ray-Ban.
‘Valt wel mee,’ zegt Jan, die de rondweg nog kent uit de ongeasfalteerde oertijd – een jaar of tien geleden. Als we wegrijden, lijkt de man nog iets te willen zeggen, maar dat horen we niet meer.
Walter Mitty
Het weggetje loopt steil naar boven, grof gesteente knarst onder de straatbanden van onze V-Strom en 800 GS. Gevaarlijk is anders, maar je moet er niet aan denken om honderden kilometers over dit soort wegdek te moeten rijden. Na twee kilometer stuiteren zijn we boven. Daar zie ik pas wat de man bedoelde: de weg stort buitengewoon verticaal de diepte in. Maar een veel groter obstakel is dat ook hier een cameraploeg de boel blokkeert. Twintig man met trailers, trucks en een reusachtige camera. Nee, dit is duidelijk geen Schapen-TV.
‘Hier wordt een film gemaakt van meer dan honderd miljoen,’ legt de volgende man die ons tegenhoudt uit. Het blijkt te gaan om een remake van The Secret Life of Walter Mitty. Regie en hoofdrol Ben Stiller, tegenspeler Sean Penn.
De crew filmt een kereltje dat op een ouderwetse fiets naar beneden stoethaspelt. ‘Is dat mannetje Ben Stiller?’
‘Nee, die zit ergens op de gletsjer. Dit is een stuntman.’
We hebben veel zin om nu even door het beeld heen te rijden. Dan kijk je straks toch met andere ogen naar zo’n film. Maar Jan heeft bergop een lekke band gekregen. Tegen de tijd dat we er een prop in hebben geprikt, is de ploeg verdwenen.
James Bond
IJsland is in korte tijd een toplocatie voor Hollywood geworden. Vlak voor Ben Stiller liep Tom Cruise hier rond voor Oblivion (2013). Ridley Scott was hier vorig jaar voor Prometheus. Clint Eastwood, Batman, James Bond en Lara Croft gingen hem voor. Zelfs Reintje Oerlemans was hier voor Nova Zembla en de jongens van Top Gear vinden de ene na de andere aanleiding om maar weer op IJsland te filmen.
Dat reden is dat het tot voor kort zo moeilijk te berijden eiland in vrij korte tijd een uitstekende infrastructuur heeft gekregen. Waar de grote rondweg vijftien jaar geleden voor een groot deel uit onverharde stuiterpaadjes bestond, ligt nu prachtig asfalt. Ook een flink aantal binnenwegen is geasfalteerd. Er kwamen meer hotels, de torenhoge prijzen zakten en de overheid voerde belastingvoordelen in voor filmploegen.
Maar dat zou allemaal niet veel uitmaken als het land niet zo weergaloos mooi en bijzonder was. Enerzijds lijkt IJsland met zijn vulkanische oorsprong op geen enkel ander land en vormt een uitstekend decor voor mannen die naar een vijandige planeet worden gestuurd om orde op zaken te stellen (Oblivion). Of voor een team dat in de donkerste uithoeken van het universum op zoek gaat naar de oorsprong van de mensheid (Prometheus – 2012). Anderzijds neemt IJsland met zijn reusachtige gletsjers met gemak de rol aan van Siberië (James Bond), Nova Zembla (Nova Zembla), Groenland en de Himalaya (Walter Mitty).
Zondvloed
We gaan de diepte in. Links van ons bevindt zich een binnenzee, recht voor ons doemen de hoge bergen op (top 2109 m), die grotendeels worden bedekt door de Vatnagletsjer. Oppervlakte: bijna een kwart van Nederland. Onder de Vatna liggen vulkanen, die om de vijf tot tien jaar uitbarsten, wat tot een zondvloed van klei- of lavamodder kan leiden. Kilometersbrede spoelvlaktes zijn het gevolg. En daar rijden we dan dwars doorheen met de motor, van de ene ramp naar de andere eigenlijk.
Soms is de bodem gelig, soms net zo zwart als het asfalt. Op de plek waar de spoelvlakte een breedte van maar een paar honderd meter heeft, valt mijn oog op een paar lichtblauwe obelisken. Het blijken afgebrokkelde stukken gletsjer te zijn, die traag de zee indrijven. De plek waar dat gebeurt heet het IJsbergenmeer. We zien er minstens zoveel zeehonden als ijsbergen ronddobberen. Heel spectaculair, maar het vrouwelijk deel van de vele bezoekers heeft meer oog voor een groepje Amerikanen dat bezig is een Himalaya-busje te filmen. Ja hoor, die Ben Stiller weer. Of Sean Penn. Jan haalt zijn schouders op. Hij vindt de zeehonden interessanter.
Zes miljoen slachtoffers
De hele dag waait het al hard, maar voorbij het IJsbergenmeer begint het weer apocalyptische proporties aan te nemen. De storm tilt lange waterslierten uit de zee en keien stuiteren vanaf een puinwaaier de weg op. We komen zelfs een keienveger tegen: een pickup met een rubberen sneeuwschuif onder de bumper. ’s Avonds in het hotel horen we dat de storm hele stukken asfalt uit de weg heeft geblazen. We staan versteld, maar dat is een vrij normale ervaring op IJsland.
De wind gaat liggen als we verder rijden, mistflarden komen ervoor in de plaats. Het landschap toont geen enkele kleur meer, alles is nu zwart. En doodstil. De lavavelden waar we doorheen gaan, zijn waarschijnlijk afkomstig van de Laki, een spleetvormig eruptiekanaal op een kilometer of dertig van de weg. In 1783 opende de aarde zich hier over een afstand van minstens 22 kilometer. Een oppervlak van 565 vierkante kilometer kwam onder een metersdikke laag lava, enorme hoeveelheden giftige gassen kwamen vrij. Meer dan de helft van de IJslandse veestapel werd gedood met als gevolg dat een kwart van de bevolking stierf van de honger. Ook buiten IJsland waren de gevolgen catastrofaal. Alleen al in Engeland stierven 23.000 mensen direct door vergiftiging. De aswolken brachten zoveel duisternis, dat het weer in Europa jarenlang van slag raakte en oogsten mislukten. Uiteindelijk veroorzaakte de Laki de dood van zes miljoen mensen. Grote sociale onrust was het gevolg. In Frankrijk werd dat de opmaat tot de Revolutie.
Mordor
Langs de weg bij Skaftafell stoppen we bij een merkwaardig monument: een deel van een stalen brug dat door een moddervloed in 1996 werd meegesleurd en is verbogen alsof het een ijzerdraadje betrof. ‘Dit is echt het hevigste land op Aarde,’ mijmert Jan. ‘Ze hadden hier In de Ban van de Ring moeten opnemen. Niet in Nieuw Zeeland, dat vind ik meer een land voor de Teletubbies.’
Daar zit wat in. Mordor – het fantasieland uit De Ring – betekent ‘zwart land’. Het is een land van vuur en ijs en er ligt een Doemberg. Bovendien heeft IJsland een oude sage die veel weg heeft van De Ring.
Het Middelpunt der Aarde
Het begint weer te waaien. Een mooi moment om een uitstapje naar het nabijgelegen Dyrholaey te maken, een zuidkaap waar het volgens Jan flink kan spoken. Hij heeft het nog mild uitgedrukt. Enkele golven spatten tot een meter of twintig hoog uiteen op de rotsen. Een branding kun je het bijna niet meer noemen, aanslagen zijn het, zware explosies. Als ik tussen twee rotsen op tien meter van de waterlijn een foto wil maken, rolt er ineens een golf over de rotsen heen en sta ik tot over mijn knieën in het zuigende water. Met moeite hou ik me staande. Stond ik vijf meter verder, dan was ik waarschijnlijk 20.000 mijl onder zee getrokken. Wat trouwens een boek van Jules Verne is. Uiteraard was Verne weg van IJsland, zonder er ooit geweest te zijn. Zijn favoriete plek was de Snaefellvulkaan in het uiterste westen. Die gebruikte hij als ingang voor De Reis naar het Middelpunt der Aarde. Een losse Amerikaanse verfilming van het boek werd hier in 2006 opgenomen.
Noodlanding
Een dag later is de hel in een hemel veranderd. Alleen maar blauwe lucht, bijna warm en nauwelijks wind. Tijd om een kleine speurtocht te ondernemen. In een videoclip van rockgroep Sigur Ros hebben we een neergestort Amerikaans propellervliegtuig gezien, ergens in een lavavlakte aan de Ring. Nadat we de vermoedelijke coördinaten van Google Earth hebben geplukt, duiken we bij Vik de berm in en beginnen te rijden. Aanvankelijk rijdt de lavabodem goed, maar na drie kilometer zakken we met onze straatbanden steeds dieper weg. En dan opeens zien we hem, de oude US Army C-117D die in noodweer verdwaalde en wegens benzinegebrek een noodlanding maakte. Wat een absurd mooie plek. Tien vierkante kilometer zwarte woestijn om ons heen, doodstil, zonnig, bergen en zee in de verre achtergrond. Het voelt alsof we nu zelf in een film rondlopen.
Iwo Jima
We willen eigenlijk nooit meer weg. Maar een dag later zitten we alweer op een andere planeet. Of eigenlijk bij de reusachtige Gullfoss-waterval, die in Prometheus een rol speelt. Een paar uur daarna rijden we over het schiereiland bij Reykjavik, langs de zwarte landingstranden van Iwo Jima. Ofwel de plekken waar Clint Eastwood in 2005 The Flags of our Fathers draaide. Hier loopt een van de mooiste en nieuwste wegen van IJsland. De aanloop is weer buitenaards – een vervreemdend knollenlandschap waaruit soms stoom ontsnapt – maar de verrassing is nog groter als je daarna in een westernachtige omgeving terecht komt van prairieachtige weilanden tegen een achtergrond van plateaubergen. Wellicht had Eastwood dit gebied voor ogen toen hij zei dat het ongerepte landschap en de open wegen hem aan het Amerika van vijftig jaar geleden deden denken.
Nova Zembla in 3D
Aan de andere kant van Reykjavik, bij het infocentrum van National Park Pingfiller, kun je ontdekken hoe al de bijzondere, filmische landschappen zijn ontstaan. Het centrum staat vrijwel precies op de breuklijn van de Mid-Atlantische Rug. Met je ene voet kun je hier op het Noord-Amerikaanse continent staan en met de andere op het Europese. Omdat de twee met een snelheid van 20 cm per jaar uiteen schuiven, groeit IJsland nog steeds. Dwars over het hele eiland is dat zichtbaar door kloven, verzakkingen en vulkanische activiteit: Midden-Aarde komt hier als het ware naar boven. En dat zorgt voor unieke landschappen, ook omdat IJsland geologisch gezien piepjong is.
Ons plan is de gehele Ring rond te rijden. Maar op driekwart van de cirkel breekt de winter abnormaal vroeg (half september) en hevig uit. We zijn gedwongen dezelfde weg terug te rijden. Het wordt een race tegen de klok en vooral tegen de oprukkende sneeuw. We halen het. Op de laatste twintig kilometer na. Vlak voor de haven rijden het decor in van zo ongeveer de laatste film waarin je met de motor wilt komen: Nova Zembla in 3D. Met veel geploeter en weinig snelheid glibberen we net op tijd de boot op.
