Veel vikingerfgoed is de laatste jaren dan ook opgewaardeerd tot echte attracties, met moderne musea of acteurs die het verleden tot leven brengen. Bovendien vind je de meeste vikingattracties in zeer landelijke gebieden. Dat maakt het volgen van het vikingspoor extra aantrekkelijk.
Tekst en beeld Jan Dirk Onrust
Wie gunstige publiciteit wil, kan in het algemeen beter niet het redactielokaal van een krant binnenvallen, alle pcﾕs roven, de helft van de aanwezige journalisten om zeep brengen en de andere helft als slaaf mee naar huis nemen. Dat zet kwaad bloed en levert wraakzuchtige stukjes op. Maar de vikingen bekommerden zich niet om public relations. Vanaf 793 AD plunderden ze het ene na het andere klooster. En omdat monniken de geschiedschrijvers of journalisten van de middeleeuwen waren, kregen de vikingen snel de reputatie extreem gewelddadige woestelingen te zijn.
Dat was niet helemaal onterecht. Vikingen kwamen vaak zonder kloppen binnen en ze lieten dikwijls enige sporen van molest achter. Maar ze waren veel meer dan zomaar een bende vandalen. Hoe ze echt leefden, kun je ontdekken als je door Jutland ﾐ het vasteland van Denemarken ﾐ een reis maakt langs monumenten uit de vikingtijd. Bijkomend voordeel is dat deze vaak het best bewaard zijn gebleven in gebieden waar mensen het minst in de natuur hebben ingegrepen.
Hannibal der Gewaltige
Als ik op weg naar Denemarken overnacht bij een bed & breakfastboer in het slaperige plaatsje Schuby (Sleeswijk Holstein) val ik met mijn neus in de boter. Niet alleen word ik voor 18 euro binnengehaald als de verloren zoon, ik zit ook nog eens op de zuidgrens van het voormalige vikinggebied. Mijn gastgezin, de familie Mees, woont zelfs aan de Ochsenweg, de belangrijkste handelsroute uit de vikingtijd. Daarom beschermden de vikingen de weg hier met het Danewerk, een zes meter hoge wal van dertig kilometer lang die Jutland van het huidige Duitsland afscheidde. Twintig kilometer ﾔDeense muurﾕ staat nog overeind en daarmee is het het grootste archeologische monument van Noord-Europa.
Aangezien ik vlak boven het Danewerk zit, opper ik dat de Meesjes heuse vikingen zijn. Daar zijn de boer en boerin niet helemaal zeker van. ﾔMaar de buurman is absoluut wel een viking!ﾕ roept boer Mees schaterend uit. Deze buurman blijkt de plaatselijke rauwdouwer te zijn. Hij heeft eigenhandig een motorfiets – Hannibal der Gewaltige – met een drieliter 試ncilinderblok gebouwd en daarmee het Duitse Guinness Book of Records gehaald. De motor produceert een geluid van 125 dB en heeft een verbruik van 3 liter per kilometer. Dat is zoveel geweld, dat kan alleen maar een viking bouwen, vindt boer Mees. De motor is in het plaatselijke streekmuseum te bezichtigen.
Verdwenen vikingstad
Op nog geen tien kilometer van mijn logeeradres vind ik de resten van de grootste en belangrijkste stad uit de vikingtijd: Haddeby. Hier woonden vooral vissers en handelaars.
Een Arabische koopman die Haddeby in de 10de eeuw bezocht, verbaasde zich over het vrijzinnige karakter van de bewoners. Dat vrouwen in deze grote stad make-up droegen om hun schoonheid te benadrukken en dat ze zomaar konden scheiden van hun man, vond hij maar niks. Maar middeleeuwse opvattingen kunnen hardnekkiger zijn dan een middeleeuwse stad: Haddeby was zo vaak het middelpunt van conflicten dat het van de aardbodem is verdwenen. Nu is het niet meer dan een leeg veld aan een baai, omringd door wallen. Ernaast ligt tegenwoordig het fraaie Wikinger Museum Haithabu. Hier vind je veel kunst-, gebruiks- en handelsvoorwerpen die in Hatteby (Haithuba of Hedeby) zijn gevonden.
Asterix-dorpje
Na 130 km rijden met mijn Aprilia Caponord over opvallend rustige wegen, bereik ik Ribe. Dit is het oudste en volgens sommigen mooiste stadje (19.000 inwoners) van Denemarken. Het heeft een sfeervol centrum met schilderachtige huizen, nauwe straatjes en terrassen. Maar hoe lieflijk ook, dit handelsstadje was in het begin van het vikingtijdperk wel een voornaam vertrek- en aankomstpunt van de plunderaars die Engeland, Nederland en Frankrijk onveilig maakten. Het Waddenstadje was dus belangrijk en daarom zijn hier maar liefst twee tamelijk nieuwe vikingmusea. Ribes Vikinger en Ribe VikingeCenter. In het eerste vind je alles wat hier in de buurt is gevonden. Het tweede is een soort Asterix-dorpje dat met acteurs toont hoe de vikingen leefden. Van boogschutters tot leerlooiers, van valkeniers tot timmermannen. ﾔMaar waar zijn de plunderaars en verkrachters?ﾕ vraag ik mijn gids. ﾔDat is misschien wat minder geschikt voor een educatief museum,ﾕ grijnst hij, wijzend op de schoolklassen die er rondlopen. ﾔMaar bovendien waren de vikingen overwegend agrari喪s. Alleen degenen die buiten de boot vielen, bijvoorbeeld omdat door het erfrecht al het bezit naar de oudste zoon ging, sloegen aan het reizen. Dat waren niet alleen plundertochten, er werd ook gewoon handel gedreven.ﾕ
Duizend jaar garantie
Ik ga verder noordwaarts, naar Jelling, zoﾕn 80 km van Ribe. Het is zonnig, de wind is lauwwarm, de glooiingen zacht, de weilanden mals en de wegen kronkelen zo nu en dan lekker. En wat is het rustig. Denemarken is misschien niet echt het land om van je vierkante banden af te komen, maar ik zit volop te genieten. Het is minstens zo leuk als dijkjes rijden, maar dan zonder Nederlandse hectiek. De Caponord vindt het ook allemaal best. Ondanks de zware bepakking laat ie alles met zich doen en hij dringt je niets op.
Jelling is een toeristisch stadje met een van de meest opzienbarende monumenten van heel Denemarken: twee grote ronde bulten met in het decollet een kerkje en twee runenstenen. De grootste runensteen, die hier al ruim duizend jaar staat, bevat een tekst die voor Denemarken van grote betekenis is. ﾔKoning Harald gaf de opdracht deze runen te maken voor Gorm, zijn vader, en Thyre, zijn moeder, de Harald die heel Denemarken en Noorwegen overwon en de Denen tot het christendom bekeerde.ﾕ Dit betekent dat Harald er als eerste in was geslaagd het land tot 試n koninkrijk te smeden. De steen wordt gezien als niets minder dan het geboortebewijs van de staat Denemarken.
In het nieuwe bijbehorende museum is duizend jaar na dato een nieuwe runensteen in de maak. Beeldhouwer Erik den Rｿde, naamgenoot van de viking die Groenland ontdekte, is een van de weinigen die de kunst nog beheerst. Een tekst is er nog niet, maar de vikingmotieven kan hij er alvast in beitelen. ﾔDie hebben de vikingen eigenlijk afgekeken van de Arabieren. Ze zijn alleen veel simpeler,ﾕ legt de voormalige Triumph Bonneville-bezitter uit. ﾔMaar het is wel kwaliteitswerk. Ik geef er duizend jaar garantie op.ﾕ
Magische kei
Het volgende deel van de vikingerfenis is Moesg罫d bij 〉hus, 90 km naar het noordoosten. Het museum geniet bekendheid om zijn mooie ligging, tussen de beboste heuvels, vlak aan zee. Je maakt het nog iets mooier door er langs de duinrijke kust naartoe te rijden. Hiermee compenseer je ook het lichte gevoel van teleurstelling over het prehistorisch museum zelf. Dat is namelijk niet specifiek gericht op het vikingverleden. Lichtpuntje is dat het een klein (en gratis) openluchtgedeelte heeft waar een nagebouwd vikinghuis uit de verdwenen stad Haddeby staat.
Na een kwartiertje zit ik alweer op de Caponord richting Hobro, waar een veel interessanter monument staat: de vikingvesting Fyrkat. Om er te komen neem ik een omleiding via weg 21 die van Ebeltoft naar Randers loopt. Als ik hier het piepkleine riviertje Alling oversteek, gooi ik onmiddellijk de ankers uit en speur het weiland af. Op een meter of veertig ten westen van de weg zie ik hem: de Sjellebrosteen, een kei met inscripties die hier al 1250 jaar staat. Ok , deze kleinste der vikingattracties heeft een beperkte bezienswaardigheid, maar de praktische bruikbaarheid is groot. Het is namelijk een magische kei die boze geesten verjaagt en weggebruikers op hun verdere reis beschermt. Ik kan nu dus ongestraft 160 rijden en door het rode stoplicht knallen. Een veilig gevoel.
Harald Blauwtand
Vlotjes bereik ik Fyrkat. Deze vikingburcht is net als Danewerk en Jelling een vrucht van Harald Blauwtand. Huizen staan er niet meer in de burcht, maar de ringwal staat er na ruim duizend jaar nog wel. Fyrkat was bedoeld om bescherming te bieden, maar of dat was tegen aanvallen van buiten of tegen de eigen bevolking is niet duidelijk.
Binnen de ring die een doorsnede van 120 m heeft, stonden in de vikingtijd vier vierkanten van vier huizen. Iets buiten de ring kun je een replica op ware grootte van zoﾕn kazernehuis zien. Slechts een van de vier huizen werd bewoond. De andere dienden als opslagplaats, stal en smederij. Hier werd met veel vakmanschap de wapenuitrusting gefabriceerd. De bekende helm met hoorns erop hoorde daar overigens niet bij, want die hebben de vikingen nooit gedragen.
Op een paar honderd meter afstand van de burcht ligt een replica van een compleet vikingdorpje. Vroeger zorgden de bewoners hiervan voor de bevoorrading van Fyrkat. Nu lopen er vrouwen en kinderen rond in kleur- en vormloze kleding. Het zijn de leerkrachten en kinderen van een basisschool op schoolreis. Ze zijn druk bezig een middeleeuwse maaltijd te bereiden en daarna gaan ze vikingspelletjes doen. Het is duidelijk dat de Deense overheid er veel aan is gelegen de nationale identiteit er zo vroeg mogelijk in te stampen. In bijna elke vikingattractie zul je buiten het hoogseizoen schoolklassen tegenkomen. Maar schrik niet, ook voor volwassenen zijn de musea interessant.
Dode vikingen
Zestig kilometer noordelijker ligt bij Aalborg de laatste vikingbezienswaardigheid van de route, Lindholm Hｿje. Om bij Aalborg te komen, neem ik weg 180 door Rold Skov, het grootste bos van Denemarken. Vooral in de buurt van het plaatsje Rebild wordt het landschap onverwacht noords. Heidevelden zie ik, steile hoge heuvels – bergen bijna – en zelfs enkele heldere beekjes. Enthousiast spring ik, buitenmens, van de Caponord om een slokje te nemen. Heerlijk. Pas daarna zie ik stroomopwaarts enkele niet geheel zindelijke schapen lopen. Maar akelige gevolgen blijven uit. De magie van de Sjellebrosteen strekt zich duidelijk over grote afstand uit. De plek waar ik me bevind heet overigens het Rebild Bakker nationaal park. Het is maar 170 ha groot, maar het is een van de meest verrassendste stukjes van de route.
Lindholm Hｿje, 30 kilometer noordelijker, valt duidelijk ook in de categorie verrassend. Anders dan bij de andere vikingattracties zie je hier niet hoe vikingen leefden, maar hoe vikingen stierven. Het is dus een begraafplaats en niet bepaald een kleintje ook. De heuvel met uitzicht over Aalborg telt maar liefst 700 graven en is van de 6de tot de 10de eeuw in gebruik geweest. Dat de meeste graven nog steeds zijn te zien, is uniek en te danken aan een grote zandverstuiving die het grafveld in de vikingtijd bedolf.
Je ziet hier vooral crematiegraven. Bij de ceremonie plaatsten de vikingen hun dode in zithouding in een cirkel of ovaal van keien, staken hem of haar in brand en bleven erbij tot het vuur was gedoofd. In het bijbehorende moderne museum is tamelijk duidelijk te zien hoe dit in zijn werk ging. Hier zie je ook de voorwerpen en statussymbolen die samen met de overledenen het graf ingingen. De dood speelt hier niet altijd de hoofdrol. Eind juli wordt hier het jaarlijkse levendige vikingfestival gehouden. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld het Moesg罫d Museum.
Vikingschepen
Hebben we nou alles gehad? Nee, niet helemaal. Het vikingschip ontbreekt nog. Dat was misschien wel de belangrijkste drijvende kracht achter de opkomst van de vikingen. Met hun bijzondere schepen ontdekten ze IJsland, Groenland en Amerika. Ze dreven er handel mee en bovenal joegen ze met hun schepen hele volksstammen de stuipen op het lijf. Omdat de kielloze schepen vrijwel geen diepgang hadden en toch zeewaardig waren, konden ze even makkelijk verrassingsaanvallen op de kustplaatsen uitvoeren als rivieren opvaren.
Onderweg ben je hier en daar al wat schepen tegengekomen ﾐ in Haddeby, Ribe en in een meertje vlak onder Jelling ﾐ maar voor het echte werk moet je in de Vikingschepenhal in Roskilde zijn. Daar zijn 39 schepen te bezichtigen, waaronder vijf wrakken die in 1962 bij een opgraving naar boven zijn gehaald. Op sommige van de schepen kun je zelfs een tochtje maken en je kunt ook zien hoe ze gebouwd worden.
Roskilde ligt echter niet in Jutland, maar bij Kopenhagen op Sjｾlland. Als je van plan was naar Zweden te gaan, kun je op de terugweg overwegen de boot naar Helsingｿr, niet ver van Roskilde, te nemen. Blijf je in Denemarken dan is het een aanrader om via de kust af te zakken naar Grenaa, waarvandaan ook een boot naar Sjｾlland gaat. Het derde alternatief voor de terugweg is de Deense westkust. Hier vind je geen grote vikingschatten meer, maar wel heerlijk rustige kustwegen met hier en daar weergaloos mooie duinen. n
Geschiedenis
Denemaken is een van de landen van de vikingen. Tussen 800 en 1100 trokken deze noormannen erop uit om steeds verder van de open wateren hun veroveringstochten te houden. In de Vikingmusea kom je meer te weten over hun cultuur.
In de 10e eeuw was Denemarken nog een volledig agrarische samenleving. Rond 950 kwam er een eind aan de binnenlandse machtsstrijd en het land nam toen een groter oppervlak in beslag dan nu het geval is. Hier werd een koninkrijk gevormd. Het centrum van de politieke macht lag in Jutland en de economische macht was geconcentreerd rond een handelspost in Sleeswijk.
Tussen de 13e en 15e eeuw trad er een periode op van verval, herstel en vereniging. De burgeroorlog en Reformatie zorgden opnieuw voor beroering. In de 16e en 17e eeuw was Denemarken een wereldmacht, vooral dankzij de suprematie op zee. De huidige grenzen zijn vastgelegd na de Eerste Wereldoorlog.
[sgpx gpx=”/wp-content/uploads/gpx/TRK_Deense_Vikingen.GPX”]
